Abdureqip tömürniyaz: “Hazirqi shinjangdiki diniy étiqad erkinliki tarixta bolup baqmighan!”

Uyghur diyaridiki zor tutqun'gha eng chong bahane qilin'ghan amillarning biri Uyghurlarning diniy étiqadi ikenliki ötken yillardiki siyasiy basturushta köp qétim ispatlan'ghan hadisilerning biri idi. Shu sewebtinmu gherb dunyasining xitayni tenqidlishide diniy étiqadqa da'ir mesililer herqachan muhim mezmunlarning biri süpitide tilgha élinip kelgen idi.

11-May küni “Shinjang islam inistituti” ning mudiri abdureqip tömürniyaz “Shinjangdiki diniy étiqad erkinliki hazir tarixta körülmigen bir sewiyige yetti. Buni heqni körgüchi héchqandaq insan inkar qilalmaydu,” dep bayanat élan qilghan.

Xitay hökümiti bashqurishidiki “Xitay xewer tori” ning 11-maydiki xewiride éytilishiche, xitay hökümiti 10-may küni ürümchi shehiride “Shinjangdiki diniy étiqad erkinliki” témisida tor yighini chaqirghan hemde yighin muhakimisini téléwiziye arqiliq 60 nechche döletke tarqatqan. Bu qétimliq yighinda söz qilghan abdureqip tömürniyaz xitay hökümitining ürümchidin bashqa yene ghulja, sanji, xoten qatarliq jaylarda islam inistitutining tarmaq mekteplirini achqanliqini, bu arqiliq islam dinining saghlam tarqilishi üchün shara'it yaritilghanliqini alahide tekitligen. Emma ötken besh yil jeryanida Uyghur diyarida 16 mingdin artuq meschitning chéqip tashlan'ghanliqi yaki meyxane, hajetxana qatarliq orunlargha özgertiwétilgenliki heqqide bir éghizmu söz qilmighan.

Shu qatarda qeshqer héytgah meschitining imami memet jüme (jüme tahirning oghli) ayrim söz qilip: “Hökümitimiz köp qétim rémont qilish we kéngeytish arqiliq bu meschitni qeshqerdiki eng asasliq diniy pa'aliyet sorunigha aylandurup berdi. Nechche künning aldida biz héytgah meydanida samagha chüshtuq,” dégen.

Halbuki, héytgah meschitining peqet sayahetchilergila ochuq ikenliki, bu jayda hazir namaz oqulmaydighanliqi bu jaygha barghan bir qisim seyyahlarning bayanlirida eks etken bolsa, 2022-yilliq roza héytta héytgah meydanida samagha dessigenlerning hökümet da'iriliri pul bérip ussulgha chüshürgen kishiler ikenliki radiyomizning munasiwetlik ehwal igileshliri jeryanida pash bolghan idi.

Melum bolushiche, Uyghurlarning kündilik hayatidiki islam dini bilen yughurulup ketken barliq hadisilerni “Térorluq” we “Diniy esebiylik” ning ispati qilip milyonlarche kishini lagérgha qamighan, hetta Uyghurlarni “Essalamu eleykum” déyishkimu jür'et qilalmas halgha keltürüp qoyghan xitay hökümitining “Uyghurlar tarixta misli körülmigen derijidiki diniy étiqad erkinlikidin behrimen bolmaqta” deydighan bu xil shermendilerche yalghanchiliqi yillardin buyan köp qétim tekrarlan'ghan hadisilerdin iken. Türkiyediki merhum diniy alimlardin abdulhekimxan mexsum 2014-yilila abduréqip tömürniyazning mushu xildiki bayanatigha reddiye bérip: “Abduréqip tömürniyazning bayanatliri allahqa asiyliq qilish we milletke xiyanet qilishtin bashqa nerse emes. Bu xildiki insanlar milletkimu, din'ghimu wekillik qilalmaydu,” dégen idi.