2023-Yili xitayda tutulghan yazghuchilar 100 din éship ketken

Shi jinpingning hakimmutleq siyasiti dawam qiliwatqan bir mezgilde, xitayning medeniyet saheside közge körün'gen shexsler, bolupmu söz erkinlikige hemmidin ehmiyet béridighan yazghuchilar zerbige uchrighan.

En'giliyede chiqidighan “Muhapizetchi” gézitining 1-may küni xewer qilishiche, xitayda 107 yazghuchi öz eserliri, neshir qilghan kitabliridiki bezi mezmunlar tüpeylidin türmige tashlan'ghan, ularning ichide köpinchisi torda pikir bayan qilish, “Jem'iyette talash-tartish peyda qilish” jinayiti bilen eyiblen'gen.

Amérika qelemkeshler jem'iyiti 1-may küni élan qilghan “2023-Yilliq yéziqchiliq erkinliki sanliq melumat körsetküchi” doklatida, xitayda tutulghan yazghuchilarning tunji qétim 100 din éship ketkenliki qeyt qilin'ghan.

Doklattiki melumatqa asaslan'ghanda, dunya boyiche 339 yazghuchi erkin pikir qilghanliqi sewebidin tutulghan bolup, xitayda tutulghan yazghuchi bu sanning üchtin bir qismini igiligen. Xitay hökümiti 107 yazghuchini türmige tashlap, mehbus yazghuchiliri eng köp döletke aylan'ghan.

Amérika qelemkeshler jem'iyitining re'isi jéymés tagér (James Tager) bu heqte mundaq dégen: “Xitayda pikir bayan qilip jazalan'ghan yazghuchilardin ölgenlerning sani bu yerde bérilgen melumattin köp. Bu téxi hökümetning jazasidin qorqup özini tekshürgenlerni öz ichige almaydu”.

Doklatta körsitilishiche, torda yaki metbu'atta élan qilghan eserliri we pikirliri bilen jazalan'ghan yazghuchilarning köpinchisi “Jem'iyet éngini qalaymiqan qilish” bilen eyiblen'gen bolup, saqchilar her xil namlar bilen xalighanche jinayet artqan.

Xewerde mundaq déyilgen: “Shinjangdiki yazghuchilar qattiq basturushqa uchrighan. Ular musulman xelq bolup, ötken 10 yilda xitayning éghir derijidiki siyasiy we medeniyet basturushigha uchrighan. Uyghur sha'iri gülnisa imin 17 yilliq késilgen, chünki u ‛ming bir kéche‚ namidiki bir yürüsh shé'irlarni yazghanliqi üchün, ‛bölgünchilikni teshwiq qilghan‚ dep qarilan'ghan”.

Melum bolghinidek, xitay hökümiti 2016-yilidin bashlapla Uyghur ziyaliylirigha, jümlidin “Idiyeside mesile bar” dep qaralghan yazghuchilargha ziyankeshlik qilishni bashlighan bolup, közge körün'gen yazghuchi-sha'irlardin perhat tursun, abduqadir jalalidin, extem ömer, adil tunyaz, ablet abduréshit berqi, yasinjan sadiq choghlan, abbas moniyaz qatarliqlarning hazirghiche türmide ikenliki melum.