Heptilik xewerler (23-apréldin 29-aprélghiche)
2016.04.30
1. Gérmaniyede Uyghur musapirliri heqqide xelq'ara ilmiy muhakime yighini ötküzüldi
25 - Aprél küni amérikidiki démokratiyini ilgiri sürüsh fondining iqtisadiy yardimi bilen gérmaniyening bérlin shehiride Uyghur musapirlar mesilisi boyiche xelq'araliq ilmiy muhakime yighini chaqirildi. Yighin'gha wakaletsiz milletler teshkilati we xeter astidiki xelqler teshkilati birlikte sahibxaniliq qildi.
Yighinda aldi bilen dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanim söz qilip, Uyghurlarning muhajiret tarixi heqqide tepsiliy melumat berdi. Yighin qatnashchiliridin wakaletsiz milletler we xeter astidiki xelqler teshkilatlirining mes'ulliri yighinda söz qilip Uyghurlar weziyitining ilgiriki yillargha qarighanda téximu nacharlashqanliqi, shundaqla chet'elge qéchip chiqiwatqan Uyghur musapirlarning müshkülatlirini hel qilish chariliri heqqide toxtaldi.
Axirida amérika démokratiyini ilgiri sürüsh fondining mes'ulliridin luyisa xanim sözge chiqip dunya Uyghur qurultiyining hazirgha qeder qolgha keltürgen netijilirini mu'eyyenleshtürdi.
Yighin jeryanida dunyaning herqaysi jayliridin kelgen mutexessisler we alimlar musapirlar mesilisining kélip chiqish sewebliri, bu mesilining hazirqi ehwali hemde buning hel qilish chariliri, shundaqla chet'ellerde panahliq tilesh mesilisi heqqide teyyarlap kelgen ilmiy maqalilirini oqudi. Yighin axirida élin'ghan qararda “Uyghur musapirlar mesilisini hel qilishning tüp usuli - sherqiy türkistandiki Uyghurlarning insan hoquqining kapaletke ége qilinishi” dep körsitildi.
2. Hindistanning d u q ijra'iye mudiri dolqun eysaning wizisini inawetsiz qilishi ghulghula qozghidi
Hindistanning daramsalada shehiride 28 - aprél küni chaqirilghan “Asiya démokratiye munbiri” ning 2016 - yilliq yighinigha qatnishishqa teyyarliniwatqan dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining mudiri dolqun eysagha bérilgen éléktronluq wizining emeldin qaldurulushi dunya metbu'atlirida küchlük ghulghula qozghidi.
Melum bolushiche, hindistan hökümitining dolqun eysagha bergen wizini bikar qilghanliqi xitay hökümitining hindistan terepke qattiq naraziliq bildürüshi arqisida otturigha chiqqan diplomatiye urushining netijisi iken.
Xitay hökümiti dolqun eysani xelq'ara saqchi teshkilatigha “Térrorchi” dep melum qilghan bolsimu, xitayning bu xil eyibleshlirige amérika qatarliq chong döletler pisent qilmighan, shundaqla uning siyasiy küreshliri üchün “Truman - régan erkinlik médali” bérilgen idi.
Dolqun eysa hindistan hökümitining bu qilmishigha qarita bayanat élan qilip özining buningdin qattiq epsuslan'ghanliqini, shundaqla buning özi yoluqqan tunji qétimliq ehwal emeslikini bildürdi.
3. Ghayiblar anisi patigül ghulam üchün muraji'etname teyyarlandi
Yéqinda Uyghurlar diyaridiki 5 - iyul ghayiblirining ata - aniliridin patigül ghulamning mexpiy sotlan'ghanliqi heqqidiki xewer tarqalghandin kéyin chet'ellerdiki Uyghur ziyaliylar bu xil naheqchilikke jiddiy naraziliq bildürüp, uning derhal qoyup bérilishi telep qilin'ghan muraji'etname teyyarlidi.
Muraji'etnamide patigül ghulamning peqet öz perzentining iz - dérikini qilishtin bashqa héchqandaq ish qilmighanliqini, uning mushundaq eng eqelliy insaniy herikitige qanun jazasi bérip qamaqqa élishning tolimu heddidin éship ketken qanunsizliq ikenliki eskertilgen.
Muraji'etnamide yene buninggha imza qoyush sépige qoshuluwatqanlarning köpiyiwatqanliqi, yene kélip bularning köpinchisining yawropa we amérikidiki aliy melumatliq ziyaliylar ikenliki tilgha élin'ghan.
Melum bolushiche, mezkur muraji'etname hazir herqaysi döletlerdiki xitay elchixanilirigha ewetilgen, shundaqla ijtima'iy taratqularda keng tarqitilmaqta iken.
4. Bérlinda ilham toxti guruppisining resmiy qurulghanliqi jakarlandi
26 - Aprél küni gérmaniyening bérlin shehiride “Ilham toxti guruppisi” qurulghanliqi jakarlan'ghan.
Melum bolushiche bu guruppining asasliq nishani xitay türmisidiki Uyghur ziyaliy ilham toxtini nopuzluq xelq'araliq kishilik hoquq mukapatlirigha namzat körsitish hemde uning erkinlikke chiqishi üchün tirishchanliq körsitish iken.
Ilham toxti guruppisining mes'ulliridin biri bolghan enwerjan ependi ilham toxtigha ége chiqishning nöwette muhajirettiki Uyghur milliy herikitining muhim bir terkibiy qismi bolidighanliqini tekitligen. Xeter astidiki milletlerni qoghdash teshkilatining mes'ulliridin biri hanno shédlér bu heqte söz qilip “Ilham toxtigha oxshash Uyghurlarning pikir we étiqad erkinliki üchün küresh qilghan, shundaqla zor bedel töligen bir zatning erkinliki we xelq'araliq tinchliq mukapatlirigha érishishi üchün küch serp qilidighan bundaq bir guruppining qurulushi bekmu ehmiyetlik” dégen.
5. Onsu chaghraqta kolléktip jazalan'ghan bir a'ile éniqlandi
Muxbirimizning yéqinqi ehwal égilishi jeryanida onsu nahiyisige qarashliq chaghraq yézisida olturushluq muniyaz a'ilisidiki yette qérindashning a'ile boyiche dégüdek jazalan'ghanliqi melum boldi.
Muxbirning alaqidar kishilerdin égilishiche, bu yette qérindashning eng chongi abdulla muniyaz 1997 - yilidiki“Ürümchi aptobus partlitish weqesi” ge chétilip, shu yili ölüm jazasigha buyrulghan iken. Uning qalghan qérindashliri “Qanunsiz hijret qilish” we “Milliy öchmenlik tuyghusida bolush” jinayetliri üchün ilgiri - kéyin bolup 17 yildin toqquz yilghiche késilgen.
Bu qérindashlarning jazagha tartilishigha da'ir tepsiliy uchurlarni égilish mumkin bolmighan bolsimu, onsu tewesidiki weziyet we ularning a'ile tarixigha munasiwetlik ehwallar mezkur a'ile ezalirining kolléktip jazalan'ghan bolushi mumkinlikini ilgiri sürmekte.
6. Merhum sen'etkar zikri elpetta tewellutining 100 yilliqi xatirilendi
Uyghur muqam sen'itining retlinish xizmitige öchmes töhpilerni qoshqan ustaz sen'etkar zikri elpetta tewellutining 100 yilliqi 25 - aprél küni ürümchide daghdughiliq xatirilendi. Pa'aliyette merhumning ijadiy hayati we uning hazirqi zaman Uyghur muzika medeniyitige qoshqan töhpiliri eslep ötüldi.
Merhum zikri elpetta Uyghur xelqi söyüp anglaydighan bir qatar muzikilarni ijad qilghan, jümlidin “Ruxsari muqami”, “Sadir naxshisi”, “Aq béliq”, “Tenlirim yapraq”, “Zöhre janim” qatarliq naxshilarning muzikiliri uning ijadiyitide wekillik orun igileydu.
Merhumning yashliq we qiranliq dewri Uyghur tarixidiki éghir siyasiy dawalghush we medeniyet sahesidiki boran - chapqunluq mezgilge toghra kelgen bolsimu, u, zamanimizdiki Uyghur muzika sen'iti üchün bir qatar munewwer izbasarlarni terbiyilep chiqqan.