Heptilik xewerler (14-yanwardin 20-yanwarghiche)
2017.01.20
1. Istanbuldiki réyna kéchilik kulubida 39 kishini öltürgen qatil tutuldi
Yéngi yil kéchisi istanbulning béshiktash rayonidiki réyna kéchilik kulubigha hujum qilip, 39 kishini öltürgen térrorchi abdulqadir masharipof 1-ayning 16-küni kech sa'et 23:40 de istanbulning esenyurttiki bir binada tirik tutulghan.
Istanbul waliysi wasip shahin 17-yanwar küni bayanat élan qilip, térrorchi abdulqadir masharipofning özbékistanda tughulghanliqi, afghanistanda telim alghanliqi, uning soraq jeryanida jinayitini étirap qilghanliqi we barmaq izining delillen'genliki hemde mezkur térrorluq hujumning da'ish namida élip bérilghanliqi qatarliqlarni ilgiri sürgen.
Dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi séyit tümtürk bilen istratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem bu munasiwet bilen inkas qayturdi.
2. “5-Iyul weqesi” de 18 yashliq bir Uyghur yashning muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi ashkarilandi
Radiyomizgha kelgen uchurlardin melum bolushiche, 2009-yili ürümchide yüz bergen “5-Iyul weqesi” de 18 yashliq bir Uyghur yashning qolgha élinip, muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi melum. Metsidiq urayim isimlik bu mehbus hazir ürümchi 1-türmide ömürlük jaza mudditini ötimektiken.
Kériyediki bir yerlik kadirning ashkarilishiche, 2009 yili emdila 18 yashqa tolghan metsidiq urayim ürümchige ishlemchilikke kétip, uzun ötmey “5-Iyul weqesi” partlighan. Weqede tutqun qilin'ghan metsidiq “Aptobus örüshke qatnashqan” dep eyiblinip, muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan.
Dunya Uyghur qurultiyining sabiq bash katipi nurmuhemmet musabay, “5-Iyul weqesi” de nurghun Uyghurlarning naheq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqini bildürüp, xitayni bu türdiki naheq dilolarni qayta közdin kechürüshke chaqirdi.
3. Ilham toxti tutqun qilin'ghanliqining 3 yilliq xatire künide xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri uninggha erkinlik telep qilindi
Bu yil 15-yanwar küni wijdan mehbusi ilham toxtining xitay da'iriliri teripidin tutqun qilin'ghanliqigha top-toghra 3 yil boldi.
Bu munasiwet bilen 15-yanwar küni ilham toxtining amérikida oquwatqan qizi jewher ilham, xelq'aradiki bir qisim kishilik hoquq teshkilatliri we kishilik hoquq pa'aliyetchiliri tiwittér, féysbuk qatarliq ijtima'iy taratqularda bayanat élan qildi. Ular ijtima'iy taratqularda imza toplash pa'aliyiti élip bérip, xitay hökümitidin muddetsiz qamaqqa höküm qilin'ghan ilham toxtini qoyup bérishni telep qildi.
Gérmaniyediki “Ilham toxtini qutquzush guruppisi” ning mes'ulliridin biri bolghan enwerjan ependi pikir bayan qilip, mezkur guruppining 2017-yili élip baridighan pa'aliyetliri heqqide uchur berdi.
4. Uyghur élida saqchilarning xizmet bésimidin charchap ölüsh weqeliri köplep yüz bermektiken
Ötken yili 28-dékabir küni qaraqash nahiyelik partkomgha hujum qilish weqesi yüz bergendin kéyin, Uyghur élidiki saqchixanilarning pequl'adde jiddiyliship, 24 sa'etlik charlashni yolgha qoyghanliqi melum.
Xitay axbarat wastilirining delillishiche, yéqinqi 15 kün ichide saqchi we qanun xadimlirining charchap ölüsh yaki yiqilip qélish weqeliri bortala, qeshqer, ürümchi, xoten qatarliq jaylarda yüz bergen. Buning ichide xotende saqchilarning charchap ölüsh weqesi eng köp körülmektiken.
Radiyomizning yerlik saqchixanilardin ehwal igilishiche, yéqinda xoten xan'ériq saqchixanisining xadimi semet abdukérim, guma nahiyesidiki alahide saqchi xadimi yüsüp qurbanniyaz, yopurgha nahiyelik teptish mehkimisining teptishi ablikim qatarliqlar xizmet bésimi tüpeyli charchap ölgen iken.
5. Shahitlarning “Hékayiliri” Uyghur musapirlirining yéqinqi birqanche yilliq “Hijret” qismetlirining sewebliri we ich yüzini échip körsetmekte
2013-Yilidin 2015-yiligha qeder bir qisim Uyghur musapirlirining sherqiy jenubi'i asiya ellirige qéchip chiqishi we bu yerdiki birqanche yilliq tutqunluq hayatidin kéyin bir qismining türkiyege bérip yerlishishi hélihem dunya jama'itige bir so'al bolup tuyulmaqta.
Undaqta, musapiret musheqqetlirini yetkiche tartqan bu insanlarning ötmüshige qandaq hékayiler yoshurun'ghan? ular néme üchün yurt-makanlirini tashlap barsa kelmes “Hijret” yolini talliwaldi? ularni wetinidin, xelqidin we qérindashliridin waz kechtürüp, yat ellerde sersan-sergerdan bolushqa mejbur qilghan küch zadi néme?
Türkiyening qeyseri shehirige yerleshken 23 yashliq jalaliddinning hékayisi ene ashu Uyghur musapirlirining qandaq sewebler bilen “Hijret” ke atlinishining ich yüzini körsitip bermekte.
6. Uyghur élidiki meschitlerde xutbini bir tutash téléwézordin anglash yolgha qoyulmaqchiken
Yéqinda da'irilerning meschitlerni “Elalashturush” namida qeshqer, xoten, aqsu qatarliq wilayetliride 3500 ge yéqin meschitni chéqip tashlighanliqi melum bolghan idi.
Radiyomizning bu heqte yenimu ilgiriligen halda ehwal igilishi dawamida xitay da'irilirining nöwette “Elalashturushturulghan” meschitlerge téléwizor ornitip, jüme xutbisini bir tutash anglash belgilimsini yolgha qoymaqchi bolghanliqi ashkarilandi.
Bu heqte jiddiy inkas qayturghan türkiyediki diniy ölimalardin doktor atawulla shehyari xitay hökümitining Uyghur élida yürgüüiwatqan diniy teqiplesh siyasetlirini qattiq tenqid qildi.