Heptilik xewerler (6-féwraldin 12-féwralghiche)

Muxbirimiz erkin
2016.02.12
erkin-asiya-radiosi.jpg Erkin asiya radi'osi Uyghur bölümi heptilik xewerliri
Photo: RFA

Rabiye qadir xanim xitayning Uyghur siyasiy mehbuslarning jazasini yéniklitishige inkas qayturdi

Uyghur rehbiri rabiye qadir xanim xitayning 11 neper Uyghur siyasiy mehbusning jazasini yénikletkenlikige inkas qayturup, xitayni mehbuslarning ghururi we izzet-hörmitige hujum qilish bilen eyiblidi.

U, xitayning Uyghur siyasiy mehbuslarni axbarat wasitiliride pushayman qildurup, ularning jem'iyettiki qedir-qimmitini chüshürüsh we étibarsizlashturushqa urun'ghanliqini bildürdi.

U yene, xitay hökümiti ulargha mejburiy yazdurghan sün'iy pushayman bayanatlirining xitay kütkendek undaq netije bermeydighanliqini, Uyghur jama'et pikrining yenila heq-adalet üchün bedel töligen siyasiy mehbuslar teripide turidighanliqini tekitlidi.

Xitay hökümiti yéqinda ürümchi 1‏-türmide chong yighin ötküzüp, hüsenjan jélil, mettoxti metrozi qatarliq siyasiy mehbuslarning qamaq jazasini qisqartqanliqini élan qilghan.
2
Uyghur élide chaghan mezgilidiki amanliq tedbiri kücheytildi

Xitay hökümiti aqsuning ayköl yézisidin xitayning ichkiri ölkilirige bérip ishlewatqan Uyghurlarni chaghan mezgilide yurti aykölge qayturup kélip, künde üch waq yoqlima tüzümini yolgha qoyghan.

Melum bolushiche, ishlemchi Uyghurlar her küni 3 waq kent muqimliq ishxanisigha bérip, yoqlimidin ötidiken.

Yéqinda aykölge qayturup kélin'gen bir Uyghur yash, hazir yézining weziyiti bek qattiqliqini, yéza ahalisini sirtqa chiqqili qoymaywatqanliqini bildürdi.

Bu Uyghur yashning éytishiche, kenttiki muqimliqqa mes'ul da'iriler kent ezalirini bolupmu ishsiz yashlarni künde 3 qétim yoqlima qilghandin bashqa yene, türlük sen'et pa'aliyetlirini teyyarlashqa salidiken. Yoqlimigha kichikken yaki sen'et nomurlirini telepke layiq orundiyalmighanlarni bolsa jazalaydiken.

3
Xitay Uyghur aptonom rayonining nopusi 23 milyon 600 minggha yetkenlikini élan qildi

Uyghur aptonom rayonluq hökümet mezkur rayonning omumiy nopusi 2015‏-yilning axirlirida 23 milyon 600 minggha yétip, bir yilda 610 ming köpeygenlikini élan qildi.

Da'iriler bu sanliq melumatni yéqinda ötküzgen “Shinjangning 2015-yilliq milliy iqtisadiy pa'aliyet ehwali” serlewhilik axbarat yighinida jakarlighan.

Yighinda rayonning nopus qurulmisidiki bir yilliq omumiy özgirish ehwali heqqide tepsiliy melumat bérilgen bolsimu, emma eng muhim halqa-her qaysi milletlerning omumiy nopus ichidiki nisbiti, tughulush-ölüsh we er-ayal nisbiti, sheher, bazarlardiki olturaq nisbiti hemde ishsizliq nisbiti tilgha élinmighan.

Mezkur melumat, Uyghur pa'aliyetchiler xitayning Uyghur rayonida nopusni muqimliq mesilisi, dep qarap, Uyghurlargha qattiq pilanliq tughut siyasiti yürgüzüsh, Uyghur nopusini qattiq kontrol qilish bilen eyiblewatqan mezgilde élan qilindi.

D u q bayanatchisi dilshat rishitning ilgiri sürüshiche, xitay hökümiti rayonda xitay ahalisining nopus jehettiki üstünlükini saqlash Uyghurlarning siyasiy teleplirige taqabil turushning ünümlük charisi, dep qaraydiken.

4

Awstraliyediki Uyghurlar xitayning chaghan harpisidiki medeniyet féstiwalini yérimida toxtitip qoydi

4-Féwral küni awstraliyede bashlan'ghan “Gherbiy awstraliye-junggo shinjang medeniyet féstiwali” sédniy tiyatirxanisida meghlubiyetke uchridi.

“Féstiwal” 8‏-féwralgha kelgende awstraliyelik 2 Uyghur tiyatirxanigha kirip, ay yultuzluq sherqiy türkistan kök bayriqini asqan hem sho'ar towlap, xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan basturush siyasitige naraziliq bildürgen.
Bayraq we naraziliq awazidin chöchügen xitay tamashibinlar tiyatirxanidin qachqan. Féstiwal yérimida toxtashqa mejbur bolghan.

Dunya Uyghur qurultiyining awstraliyediki pa'aliyetlirige mes'ul mu'awin re'isi memtimin ela bilen awstraliye Uyghur jem'iyitining re'isi jür'et abdukérimning bildürüshiche, xitayning shu künki, Uyghur weziyitini normal, Uyghur xelqini bextlik dep teshwiq qilish pilani kökbayraq weqesi bilen meghlup bolghan.

Bu qétimqi bu medeniyet féstiwalini xitay elchixanisi orunlashturghan. Uninggha izzet ilyas, tursun'ay ibrahim qatarliq Uyghur sen'etkarlar we yene bir qisim tajik qatarliq bashqa millet sen'etkarliri oyun körsitishke teklip qilin'ghan idi.

5

Néfit bahasining chüshüp kétishi qaramay néfit ishchilirigha tesir qildi

Néfit bahasining chüshüp kétishi qarimaydiki néfit ishchilirining kirimige qattiq tesir qilghan. Ishchilarning ayliq ma'ashi aziyip, mukapat puli we teminati qisqarghan.

Qarimayliq bir ishchi, ishlesh waqti burunqidin nechche sa'et köpeygen bolsimu, emma ish heqqi töwenlep ketkenlikini bildürüp, bu qarimayning yuqiri istémal turmush sewiyisige chong tesir qilghanliqini ilgiri sürdi.

U ishchining bayan qilishiche, dunya néfit bahasining chüshüp kétishi netijiside ularning éliwatqan ma'ashi burunqigha qarighanda 1000 somdin 1500 somgha qeder azayghan.

Xitay xewerler torining xewerdin melum bolushiche, qaramay néfitliki 60 yildin buyan, aqbulaq, orqa, qarmayli, jimisar qatarliq 30 din artuq rayonda néfitlik berpa qilghan. Bolup, bu rayonlardin toplam 300 milyon tonnidin artuq néfit élin'ghan.

Bulturqi statistikida, qaramay néfitlikining yilliq ishlepchiqirishi 11 milyon 800 ming tonnigha, gaz ishlepchiqirishi 27 milyard 100 milyon kubmétirgha yétip barghan.

6
Türk ammiwi teshkilatliri musapir Uyghurlardin hal soridi

7-Féwral küni türkiyediki ammiwi teshkilatlar qeysiri shehiride olturushluq Uyghur musapirliridin hal sorap, ulargha iqtisadi yardemde boldi.

Mezkur pa'aliyetni türkiyening konya shehiridiki “Irfan ma'arip we hemkarliq dostluq jem'iyiti” bilen qeyseri shehiridiki “Chedut jem'iyiti” namliq ammiwi teshkilat birge uyushturghan.

40 Kishilik hal sorash hey'itining mes'uli, “Irfan ma'arip hemkarliq we dostluq jem'iyiti” ning re'isi memet kaklik ependi, “Ziyaret arqiliq Uyghur qérindashlirimizni téximu yéqindin tonuduq” dédi.

Memet kaklik ependi sözide yene, türkiye bash ministiri ehmet dawut'oghlügha iltimas qilip, Uyghur musapirlirining salametlik sughurtisi we türkiyede ishlesh ruxsiti élishigha yardem qilidighanliqini bildürdi.

Uyghur kishilik hoquq teshkilatlirining bayan qilishiche, qeysiridiki Uyghur musapirlar xitayning siyasiy, diniy bésimida tayland, malayshiya qatarliq ellerge qéchip chiqip, u yerdin türkiyege kélip qeysiride olturaqlashqan.

7

Gérmaniyediki “Chonglar meshripi” heqqide tesiratlar

Meshrep gérmaniye we yawropada Uyghur milliy kimliki, medeniyet en'enilirini Uyghur tili we örp-adetlirini qoghdash we qollashtiki muhim jama'et soruni.

Gérmaniye “Chonglar meshripi” mana shu jama'et sorunlirining biridur.
“Chonglar meshripi” ning qazisi ablimit tursun ependi, “Meshrepning muhajirettiki musapirchiliq hayatigha bexsh étiwatqan teselli we meniwi ozuqi zor” dédi.

Meshrepning “Pashshap” liq wezipisini atquruwatqan Uyghur ziyaliysi éliyar ependi bolsa özining bu heqtiki tesiratlirini bayan qilip ötti. Gérmaniye “Chonglar meshripi” buningdin 5 yil awwal bashlan'ghan.

Axirqi qétimliq meshrep 2015-yili 22-awghust gérmaniyening karlisruhi shehiride ötküzülgen. Meshrepke amérika, awstraliye, yaponiye, türkiye, gérmaniye, en'gliye, norwégiye, shiwétsiye, gollandiye, firansiye qatarliq ellerdin nurghun Uyghurlar kélip qatnashqan idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.