Heptilik xewerler (5-marttin 11-martqiche)

Muxbirimiz qutlan
2016.03.11
erkin-asiya-radiosi.jpg Erkin asiya radi'osi Uyghur bölümi heptilik xewerliri
Photo: RFA

Rabiye qadir xanim jang chünshyenning béyjingda qilghan sözlirige inkas qayturdi

Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari jang chünshyen aldinqi küni béyjingdiki “Ikki yighin” da söz qilip mundaq dégen: “Hazir ‛zorawanliq we térrorluq heriketliri‚ aziyishqa qarap yüzlendi. Hökümetning rayonda körülüwatqan jiddiy weqelerning aldini élish iqtidari östi.”

Dunya Uyghur qurultiyining re'isi rabiye qadir xanim jang chünshyenning bu sözlirige inkas qayturdi hemde Uyghur élidiki qarshiliq heriketliride pesiyish bolghanliqining gumanliq ikenlikini tekitlidi.

Rabiye xanim “Egerde jang chünshyen éytqandek Uyghur élide qarshiliq peseydi déyilse, bu hergizmu Uyghur xelqining qarshiliq körsitishtin waz kechkenliki emes, belki qarshiliq körsitish sheklining özgergenlikining bir ipadisi” dédi.

Xitay ölkiliridiki “Shinjang sinipliri” da oquwatqan Uyghur ottura mektep oqughuchilirining inkasliri diqqet qozghimaqta

Shinxu'a torining aldinqi heptidiki xewirige qarighanda, da'iriler xitay ölkiliridiki toluq ottura mekteplerde tesis qilghan “Shinjang sinipliri” ni dawamliq kéngeytidighanliqini bildürgen.

Xitay taratquliri “Shinjang sinipliri” ni yashlargha “Parlaq kelgüsi” yaritishtiki bir qimmetlik purset dep teshwiq qilip kelgen bolsa, muhajirettiki Uyghur ziyaliyliri uni Uyghur bügünki zaman ma'aripidiki bir “Tuyuq yol”, dep tenqid qilmaqta.

Xitay ölkiliridiki “Shinjang sinipliri” da oquwatqan Uyghur ottura mektep oqughuchiliri bu heqte radi'omizgha inkas bildürüp, özlirining qiyin ehwalidin uchur berdi.

Awstraliyediki Uyghur mesilisi mutexessisi jéymés léyboldt bu heqte pikir bayan qilip, xitay hökümiti “Shinjang sinipi” qurush arqiliq özliri kütken netijige érishelmidi, belki uning eksiche, Uyghur oqughuchilarda milliy kimlik éngi téximu kücheymekte, dégenlerni ilgiri sürdi.

Da'iriler poskamda siyasiy mektep qurup diniy zatlarni jiddiy terbiyileshke kirishken

Xitay hökümet taratquliridin ashkara bolushiche, da'iriler Uyghur élidiki nahiyelerde tesis qilin'ghan siyasiy mekteplerning rolini kücheytishke hedep meblegh salmaqtiken.

Siyasiy mekteplerning asasliq xizmet küntertipi atalmish “Diniy esebiylik” we “Millet bölgünchiliki” idiyelirini tügitish üchün kompartiyige sadiq xadimlarni terbiyelesh iken. Siyasiy mekteplerde yerliktiki diniy zatlar qerellik halda xitay kommunist partiyisining alaqidar siyaset, qanun-tüzümliri bilen terbiyelinidiken.

Poskamdiki siyasiy mektepke 6 milyon somdin artuq meblegh sélin'ghan bolup, yéngidin ishqa kirishtürülgen iken. Mezkur mektepte milliy we diniy ishlargha mes'ul xadimlar bilen diniy zatlar jiddiy terbiyelenmektiken.

Qeshqer qazriq déhqanliri 14 yildin buyan tartiwélin'ghan térilghu yerlirini téxiche qayturuwalalmighan

Igilishimizche, xitay hökümitining Uyghur élidiki chong-kichik sheherlerni téz sür'ette kéngeytip qurushi we zor kölemde nopus köchürüshi netijiside Uyghur déhqanlirining ewladmu-ewlad tirikchilik qilip kelgen térilghu yerliridin ayrilip qéliwatqanliqi melum bolmaqta.

2002-Yili qeshqer sheherlik hökümet bilen nezerbagh yéziliq da'iriler qeshqer shehirini kéngeytip qurush hemde qeshqer ayrodromini qayta qurush bahanisi bilen qazriq kentidiki déhqanlarning 5 ming mogha yéqin yérini tartiwalghan.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan qazriq déhqanliri 14 yildin buyan qoldin ketken yerlirini téxiche qayturuwalalmighanliqini we tégishlik tölemgimu érishelmigenlikini ashkara qildi.

Peyshenbebazar imami éziz emet bala oqutqanliqi üchün 9 yilliq késilgen

Igilishimizche, aqsu ayköldiki peyshenbebazar meschitining imami, 47 yashliq diniy zat eziz emetning bala oqutqanliqi üchün 9 yilliq késilgenliki melum.

Radi'omizgha kelgen bu heqtiki uchurda, imam éziz emetning kent amanliq mudiri mamut awut teripidin yéziliq saqchixanigha apirip bérilgenliki, shuningdin kéyin éziz emet heqqide a'ilisige héchqandaq uchur bérilmigenliki bayan qilin'ghan.

Radi'omiz peyshenbebazar kentidiki amanliq mudirini ziyaret qilip, bu heqtiki uchurlarning rastliqini delillidi. Melum bolushiche, imam eziz emetning mexpiy halda sotlinip 9 yilliq qamaqqa höküm qilin'ghanliq xewiri uning qoyup bérilgen kamérdashliri arqiliq ashkara bolghan iken.

Uyghur élidiki yerlik kadirlar bilen déhqanlar su we muhit krizisidin shikayet qilmaqta

Su menbelirining jiddiy türde aziyishi bilen muhitning buzulushi ichki quruqluq iqlimigha mensup bolghan Uyghur élining tebi'iy ékologiyesidiki eng éghir krizis bolup bilinmekte.

Aqsu wilayitidin radi'omiz ziyaritini qobul qilghan bir neper su ishliri kadiri yéqinqi yillardin buyan su we muhit krizisining roshen körülüwatqanliqini, awat nahiyeside déhqanchiliq üchün ishlitilidighan quduqlarning 90 métirdin 120 métirghiche chongqurluqta koliniwatqanliqini ilgiri sürdi.

Qumul wilayitidin élin'ghan uchurlardin qarighanda, yerlikte su mesilisi qis bolupla qalmastin, belki zawut we kanlarning köplep qurulushi bilen muhitning nacharliship türlük késelliklerning körüluwatqanliqi melum bolmaqta.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.