Heptilik xewerler (9-iyuldin 15-iyulghiche)

Muxbirimiz qutlan
2016.07.15
erkin-asiya-radiosi-yengi.jpg Erkin asiya radi'osi Uyghur bölümi heptilik xewerliri
Photo: RFA

D u d ning 5-nöwetlik qurultiyi axirlashti, rabiye qadir xanim yene bir qétim re'islikke saylandi

Firansiye paytexti parizhda échilghan dunya Uyghur qurultiyining 5-qurultiyi 13-iyul küni axirlashti. Rabiye qadir xanim yene bir qétim dunya Uyghur qurultiyining re'isi bolup saylandi.

Bu qétimliq qurultayda d u q ijra'iye komitéti emeldin qaldurup, katibatliq orni tesis qilin'ghan. Dolqun eysa bash katipliqqa teyinlen'gen. Mu'awin re'islerdin ömer qanat ependi rabiye xanimgha yardemliship, qurultayning kündilik xizmetlirige mes'ul bolushi belgilen'gen. Saylam jeryanida bezi yashlarmu d u d ning rehberlik orginigha kirgen.

Dunya Uyghur qurultiyining 1-we 2-nöwetlik qurultiyi gérmaniyening myunxén shehiride, 3-nöwetliki amérika paytexti washin'gtonda, 4-nöwetliki yaponiye paytexti tokyoda ötküzülgen idi.

Yerlik Uyghurlar atalmish “Qolayliq karta” emeldin qaldurulghan bolsimu, emma cheklimilerning yenila mewjutluqini bildürmekte

Uyghur aptonom rayonluq da'iriler bu yil 4-ayda uqturush chiqirip, atalmish “Ammigha qolayliq karta” ning 5-ayning 1-künidin étibaren emeldin qalidighanliqini élan qilghan idi.

Halbuki, radi'omiz ziyaritini qobul qilghan yerlik Uyghur ahaliler atalmish “Qolayliq karta” emeldin qalghan bolsimu, emma yerlik saqchixanilarning tekshürüshni yenimu kücheytkenlikini bildürdi.

Ularning bildürüshiche, egerde sirttin uruq-tughqan yaki tonush-bilishliri yoqlap kelse choqum munasiwetlik hökümet orunlirigha tizimlitish telep qilinidiken.

Melumki, xitay hökümiti Uyghur élide emeldin qaldurushqa mejbur bolghan atalmish “Ammigha qolayliq karta” emeliyette yerlik ahalilerge éghir “Qulaysizliq” élip kelgen bolup, bu heqtiki toxtawsiz inkaslar radi'omiz we bir qisim xelq'araliq taratqularda xewer qilin'ghan idi.

Xelq'ara sotning jenubiy déngiz heqqidiki hökümi xitayni qattiq bi'aram qildi

Bash shtabi gollandiyening ga'aga (denxag) shehiridiki xelq'ara sot 12-iyul küni achqan sotta xitayning jenubiy déngizda tarixiy xaraktérlik igilik hoquqining barliqini ispatlaydighan qanuniy asas yoq, dep höküm chiqarghan idi.

Xitay da'iriliri buninggha nisbeten derhal inkas qayturghan. Xitay kompartiyesining organ géziti bolghan “Xelq géziti” 13-iyul küni bash maqale élan qilip, “Junggoning dölet menpe'etini qoghdash üchün barliq wasitilerni qollinishqa hazir ikenliki” ni tekitligen.

Xitayning amérikida turushluq bash elchisi sün tyenkey, xitayning mu'awin dölet mudapi'e ministiri lyu jimin qatarliqlarmu arqa-arqidin qattiq naraziliq bildürgen.

Melumki, xitayning jenubiy déngizgha bolghan igilik hoquq telipi uzundin buyan mezkur déngiz bilen chégrilinidighan filippin, wiyétnam, malaysiya we birunéy qatarliq döletlerning naraziliqini qozghap kelmekte.

Yazghuchi we dangliq terjiman ömerjan hesen bozqirning tutup kétilishi muhajirettiki Uyghur ziyaliylirida küchlük inkas qozghidi

Ömerjan hesen bozqir Uyghur diyarida chongqur tesirge ige yazghuchilarning biri.

Uning “Ming öyler, biz silerge yüz kélelmeymiz!” qatarliq birqanche kitabi, “Uyghurlardin némishqa birinchi qol partkom sékrétarliri chiqmaydu” namliq 300 parchidin artuq terjime maqalisi, “Alimjan, saqilingizgha rehmet” namliq 30 parchidin artuq publistik maqalisi shundaqla 200 qisimdin artuq téléwiziye terjime filimliri Uyghur jama'iti bilen yüz körüshken hemde zor tesir peyda qilghan.

Halbuki, ömerjan hesen bozqirning yéqinda tuyuqsiz tutqun qilinishi pütkül Uyghur jama'itini yene bir qétim endishige saldi.

Muhajirettiki Uyghur ziyaliyliridin abduweli ayup bu heqte inkas qayturup, “Da'irilerning ömerjan hesen bozqir qatarliq mötidil éqimdiki tor yazarlirini tutqun qilishi Uyghurlarning xitaydiki mewjut sistémigha bolghan ishenchini yenimu berbat qilidu,” dédi.

Yurt-makanliridin köchürülgen yerlik déhqan-charwichilar özlirining nöwettiki ehwalidin shikayet qilmaqta

2015-Yilining axirida Uyghur aptonom rayonluq da'iriler mexsus bayanat élan qilip, ötken 5 yil ichide hökümetning yüz milyard yüen meblegh sélip, 6 milyon déhqan-charwichini yéngi öylerge olturaqlashturghanliqini élan qilghan idi.

Halbuki, qumul wilayitining taghliq rayonliri bilen aratürük nahiyesining charwichiliq meydanliridin radiyomiz ziyaritini qobul qilghan yerlik déhqan-charwichilar özlirining nöwettiki qiyin ehwalidin shikayet qildi.

Ularning bildürüshiche, aratürük nahiyesi yéqinqi 5 yil ichide “Déhqanlarni yerdin, charwichilarni yaylaqtin azad qilish pilani” ni yolgha qoymaqtiken. Yurt-makanliridin ayrilghan yerlik déhqan-charwichilar sheherlerdiki erzan ijarilik bina öylerge köchürülüp, eng töwen turmush kapalet puligha tayinip yashimaqtiken.

Uyghur élining jenubidiki “Éshincha emgek küchliri” ni yötkep ishlitish pilani dawamlashmaqtiken

Uyghur aptonom rayonluq da'iriler bu yilning aldinqi yérimida yézilardiki emgek küchliridin 1 milyon 500 ming adem qétim yötkep ishqa orunlashturush pilanini ishqa ashurghanliqini bildürgen idi.

Tengritagh torining xewirige qarighanda, “Éshincha emgek küchliri” ni aptonom rayon teweside rayon halqitip ishqa orunlashturush, yeni shimal bilen jenub arisida yötkep orunlashturush usulliri qollinilmaqtiken.

Xewerde déyilishiche, “Yéza éshincha emgek küchliri” ni Uyghur aptonom rayonidin xitay ölke-sheherlirige yötkeshke alahide ehmiyet bérilgen bolup, bu yilning özide xitay ölkilirige ewetilgen emgek küchlirining jem'iy 18 ming 300 adem qétimgha yetkenliki melum.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.