“Kuchada kömür jiq, emma biz alalmiduq!”

Ötken hepte tengritagh tori kucha nahiyisi aq'östeng yézisi turtam kentidiki töwen kirimlik 50 namrat a'ilige yéziliq hökümettin 50 tonna “Méhri-shepqet kömüri” tarqitip bérilgenlikini hemde qish yéqinlap hawa sowup kétiwatqan mushundaq halqiliq peytte bu namrat a'ililerning qishliq issinish mesilisining hel bolghanliqini xewer qildi. Uzun ötmey shuninggha oxshap kétidighan “Namrat a'ililerge heqsiz kömür tarqitish” pa'aliyetlirining birnechche yézida orunlashturulghanliqi kucha nahiyilik hökümetning tor békitidimu élan qilindi. Biz bu ehwallarni éniqlap körüsh üchün aq'östeng yézisi turtam 3-kentining partiye yachéyka sékrétari niyaz memetke téléfon qilduq. Emma u bizning erkin asiya radi'osidin téléfon qilghanliqimizni anglapla so'allargha jawab bérishtin bash tartti.

Shuning bilen biz kucha nahiyisidiki déhqanlardin alaqidar ehwallarni igilep béqish üchün birnechche Uyghur a'ilige téléfon qilduq. Ulardin kucha sheher ichidiki bir qewetlik öylerde olturushluq bir ayal ziyaret jeryanida kömür bahasining bu yilmu ösüp ketkenlikini, özining iqtisadiy jehettiki qiyinchiliqi tüpeylidin yéterlik kömür alalmighanliqini éytip mundaq dédi:“Méning töwen turmush kapalet pulummu yoq, paxta térip tapqan pulumgha üch tonna kömür éliwaldim. Emma bu kömür kéler yilghiche yetmeydu. Emma kuchada kömür jiq bolghan bilen menchilik kömür alalmaywatqan déhqanlar bek köp.”

Andin biz kucha sheher ichide kündilik milichmal dukini achidighan bir kishi bilen sözleshtuq. Umu bu yilqi kömür bahasining ötken yilidikin öskenlikini, déhqanlardin nurghunlirining mushu sewebtin kömür élishta qiynilip qéliwatqanliqini éytti. U mundaq deydu:“Déhqanlar tériqchiliq qilghan bilen, tapqini étizgha xejliginige serp bolup tügeydighan gepken. Shunga kömür alalmighan déhqanlar kömürni nahayiti téjep qalashqa mejbur. Öyini bizdek issitip olturalmaydu”
Halbuki, xitayning resmiy taratquliridin bolghan tengritagh tori bu yil 13-féwraldiki xewiride kucha nahiyisining 2014-yili 14 milyon tonnidin köprek kömür ishlepchiqirish rékordi bilen Uyghur aptonom rayonidiki omumi kömür ishlepchiqirish miqdarining ondin bir qismini igiligenlikini hemde shu arqiliq Uyghur diyaridiki eng chong kömür ishlepchiqirish bazisi bolup qalghanliqini xewer qilghan idi. Xewerde yene kucha nahiyilik kömürchilik sana'itini bashqurush idarisidin élin'ghan melumatqa asasen kucha nahiyisining 2014-yilliq kömür sétish omumiy kirimining 1 milyard 970 milyon yüen'ge yetkenliki tilgha élin'ghan idi. Biz bu heqtiki alaqidar ehwallarni igilep béqish üchün aldi kucha nahiyilik kömürkan idarisige téléfon qilduq. Téléfonni alghan xitay xadim bizning kucha nahiyisining kömür ishlepchiqirish ehwali heqqide ehwal igilimekchi ikenlikimizni anglap so'allargha jawab bérishtin bash tartti.
Muxbir: bu kucha nahiyilik kömürkan idarisimu?

Xitay: shundaq.
Muxbir: biz erkin asiya radi'osidin. Kucha nahiyisining kömür ishlepchiqirish ehwalini igilep baqayli dégentuq.
Xitay kadir: qeyerdin?
Muxbir: amérikidiki erkin asiya radi'osidin
Xitay kadir: qaysi téléwiziye istansisi?
Mudir: amérikidiki erkin asiya radi'osi. Anglisaq kuchaning kömürchilik sana'itide zor tereqqiyatlar barliqqa keptu. Shuning bilen birge anglisaq yerlik Uyghur déhqanlar kömür alalmaywétiptu. Mushu heqte bir chüshenche béremsiz?
Xitay kadir: kechürüng. Bu ishlarni siz idarimizning teshwiqat bölümi bilen alaqiliship shulardin sorang.

Andin biz kucha nahiyilik xelq ishliri idarisige téléfon qilduq we nahiyidiki Uyghur déhqanlarning qishliq kömür sétiwélish qiyinchiliqi heqqide ehwal igilimekchi bolduq. Idarining mes'ulliridin bolghan xitay kadirmu bizning erkin asiya radi'osidin téléfon qilghanliqimizni anglapla bu heqte chüshenche bérishni idarining teshwiqat bölümidin sorishimiz lazimliqini éytti.
Muxbir: yaxshimusiz. Bu kucha nahiyilik xelq ishliri idarisimu?
Xitay kadir: shundaq.
Muxbir: siz idare mes'ullirining biri. Shundaqmu?
Xitay kadir : shundaq.
Muxbir: biz radi'o istansisining muxbirliri.
Xitay kadir: néme? qaysi radi'o istansisining?
Muxbir: erkin asiya radi'osining. Biz kuchadiki yerlik Uyghur déhqanlirining kömür élishta qiynilip qéliwatqanliqi heqqidiki ehwallarni igilep baqayli dégen. Siz mushu heqtiki ehwallarni bir tonushturup baqamsiz?
Xitay kadir: men bu heqte ehwal tonushturalmaymen. Xapa bolmang.
Muxbir: emise kim shundaq qilalaydu?
Xitay kadir: néme?
Muxbir: men démekchi, siz bu ehwallarni chüshendürelmisingiz biz kimdin sorisaq bolidu?
Xitay kadir: bizni ziyaret qilish üchün awwal teshwiqat bölümi bilen alaqilishing. Shular maqul bolghandin kéyin andin biz bilen alaqilishing.
Muxbir: adette qaysi bölüm mushu ishlargha mes'ul?
Xitay kadir: elwette teshwiqat bölümi de.
Muxbir: sizde ularning téléfon nomuri barmu?
Xitay kadir: mende yoq.
Muxbir: maqul. Rehmet.

Mushu qétimqi türlük menbeler boyiche ehwal igilishimiz arqiliq kucha nahiyiside zor miqdarda kömür ishlepchiqirilip ghayet zor iqtisadiy ünüm yaritilghan bolsimu, bu netijidin yerlik Uyghurlarning héchqanche menpe'etke érishelmigenliki, yenila nurghun sandiki namrat we töwen kirimlik déhqan a'ililirining qishliq issinish mesilisining jiddiy hel qilish lazim boluwatqan mesililerdin biri süpitide mewjut boluwatqanliqi aydinglashti.