Xitay sodigerning qaghiliq weziyiti heqqidiki shikayiti (2)
2017.08.22

Yéza kadirlirining wezipisi “Déhqanlarni yézida tutup turush” we “Terbiyilesh merkezliri” ge adem yollash
2007-Yili sendung ölkisidin qaghiliqqa kélip, shirket achqan bir xitay sodiger, yéqinqi 10 yildin buyan qaghiliqta barghanche kücheygen muqimliq tedbirliri heqqide öz qarashlirini bayan qildi. Öz kimlikini ashkarilimasliq sherti bilen ziyaritimizni qobul qilghan bu xitay sodigerning bildürüshiche, nöwette qaghiliq yéziliridiki kadirlarning kündilik xizmiti yézisidin sirtlargha chiqip ketküchilerni qayturup kélish we déhqanlar arisidin idiyiside mesile bar dep qarighanlarni tépip chiqip, ularni atalmish “Terbiyilesh merkezliri” ge yollap bérish arqiliq yuqirining muqimliq wezipisini orunlash.
Özining shirkitidiki Uyghurlar bilen da'im parangliship turidighanliqini bildürgen sendungluq xitay sodiger, shirkitidiki Uyghurlarning qaghiliqta yolgha qoyuluwatqan muqimliq tedbirlirige bolghan naraziliq keypiyatini anglatti. Uning bilen bu heqtiki söhbitimiz mundaq dawamlashti:
Muxbir: -siz shirkitingizdiki yerlik Uyghurlar bilen paranglishamsiz? ular könglidiki geplirini sizge demdu?
Xitay sodiger: -men her küni ular bilen paranglishimen. Chünki shirkitimde ishleydighan ishchilarning 70% Uyghurlar.
Muxbir: -sizningche, ularning siz bilen munasiwiti qandaq?
Xitay sodiger: -nahayiti yaxshi ötimiz.
Muxbir: -sizningche, ularni eng narazi qilidighini qaysi ishlar?
Xitay sodiger: -ularni narazi qilidighan ishlar bekmu jiq.
Bu xitay sodiger hökümet yerlikte yolgha qoyuwatqan muqimliq tedbirliri ichide Uyghurlarni narazi qiliwatqan mesililer heqqide jawab bérip, qaghiliqtiki yéza kadirliri we yézilargha chüshürülgen xizmet etritidikilerning atalmish muqimliq xizmiti namida, öz yézisidin ishlesh üchün bashqa yurtlargha ketken déhqanlarni mejburiy qayturup kélish we nahiye teweside ishlewatqanlarni heptide bir qétim yighiwélip ulardin idiyiwi ehwalini tapshurushni telep qilish Uyghurlarni narazi qiliwatqan mesililerning biri ikenlikini bildürdi:
-Yolgha qoyuluwatqan yuqiri bésimliq basturush siyasitining bir ipadisi, hazir Uyghur déhqanliri sirtlargha chiqip ishliyelmeydu, pul tapalmaydu, hökümet bergen yardem puligha tayinish we yerdin chiqidighan azraq darametke tayinishqa mejbur qéliwatqan weziyet déyishke bolidu.
Muxbir:-bilishimche, bultur 5-ayda ilgiriki sékrétar jang chünshyen Uyghur diyarida bir mezgil yolgha qoyulghan “Ammigha qulayliq kartisi” yeni yéshil kartining bikar qilin'ghanliqini élan qilghan idighu? hazir déhqanlarning sirtqa chiqip ishlishige ruxset élish yenila shundaq tesmu?
Xitay sodiger: -hazir déhqan ishlemchiler hergizmu sirtlargha chiqip ishliyelmeydu. Jenubiy Uyghur diyarida hetta Uyghurlarning öz nahiyisidin ayrilishighimu yol qoyulmaywatidu.
Muxbir: -ularning bashqa jaylargha bérip ishlishige yol qoyulmasliqtiki seweb néme? muqimliq üchünmu?
Xitay sodiger: -shundaq, déhqanlarni sirtqa chiqarmasliqmu muqimliq tedbirlirining biri. Hazirqi belgilimide, séning yurtung qeyerde bolsa, sen choqum shu yerde turushung kérek. Men hazir soda ishi üchün xoten'ge kelgen idim. Bu yerde shundaq bir ehwalni uchrattim. Men bilidighan bir Uyghur tijaretchi ürümchide nechche yüz tümen meblegh sélip réstoran achqan iken, emma yerlik hökümet uningdin choqum qaytip kélishni telep qiliptu, hetta uningdin mebleghliridin waz kéchip xoten'ge qaytip kélishni telep qiptu.
Muxbir: -xitaylarghimu bundaq cheklimiler barmu?
Xitay sodiger: -yoq, xitaylargha bundaq cheklimiler yoq.
Muxbir: -ichkiri ölkilerdin kelgen xitay ishlemchilirigimu bundaq telepler barmu?
Xitay sodiger: -yaq, yaq. Ulargha bundaq telepler yoq.
Muxbir: -sizning qarishingizche, bu xil tengsiz mu'amile yerlik az sanliq milletlerni ghezeplendürgen mesilimu? ular déyishke jür'et qilalmaydu, emma könglide naraziliqi bar, shundaq démekchimu?
Xitay sodiger:-toghra, shundaq. Méning qarishimche, ular könglide narazi bolidu.
Bu xitay sodiger da'irilerning, könglidiki naraziliqini ipadiligen Uyghurlargha qarita qolliniwatqan tedbirlirining biri “Idiyiwi terbiyilesh merkizi” ikenlikini tekitlidi:
-Hazir peqet qaghiliqtila emes, belki pütkül jenubiy Uyghur diyarida Uyghurlar idiyiside mesile bar dégen bahanide idiyide terbiyilesh merkezlirige apiriliwatidu. Mesilen alayluq, sizning öyingizde bir tughqiningizning idiyiside mesile bar dep qaralsa, shu a'ilidiki hemmeylen öginishke qatnashturulidu.
Muxbir: -déhqanlar bu xil terbiyilesh merkezlirige bérishqa razimu?
Xitay sodiger:-ular hazir razi bolmisimu bérishqa mejbur, chünki déhqanlar amalsiz. Déhqanlar bu jaylargha tutqun qilinip, mejburiy apirilidiken.
U, yéziliq hökümet kadirlirining asasiy wezipiliridin biri, idiyiside mesile bar dep qarighan Uyghurlarni bu xil terbiyilesh merkezlirige yollap bérish ikenlikini mundaq bayan qildi:
-Bilishimche, déhqanlar bu jaylargha saqchilar arqiliq yalap élip bériliwétiptu. Kent kadirlirining asasiy wezipisi idiyiside mesile bar déhqanlarni tépip chiqish we ularni yéziliq hökümet we shu yézidiki saqchixanilargha melum qilish iken. Andin saqchixanilar mexsus adem ajritip bu déhqanlarni atalmish “Idiyiwi terbiyilesh merkezliri” ge apirip béridiken.
Bu xitay sodiger teminligen uchur boyiche, uning shirkitidin “Idiyiwi terbiyilesh merkezliri” de tutqunda turuwatqan turghunjan qatarliq töt neper Uyghur ishlemchining tutqun qilinish ehwalini igilesh üchün, yéziliq hökümet ishxaniliri we qaghiliqtiki birqanche saqchixanilargha we téléfon qilduq.
Yéziliq hökümet ishxanilirigha qilghan téléfonlirimiz jawabsiz qalghan bolsimu, emma saqchixanilardin janggil eski yéziliq saqchixanining téléfoni ulandi. Téléfonimizni deslep alghan yardemchi saqchi özining bundaq nazuk mesililerge jawab bérelmeydighanliqini bildürüp, yéziliq saqchixanining mu'awin bashliqi dilshatning téléfon nomurini dep berdi.
Özining saqchixanining mu'awin bashliqi ikenlikini bildürgen dilshat bolsa, xitay sodiger éytqan ehwallarni inkar qilip, özining turghunjan isimlik birini bilmeydighanliqini, mezkur saqchixanida shirketlerde ishlewatqan Uyghur ishlemchilerni tutqun qilip terbiyilesh merkezlirige apirip bérish weqesi bolmighanliqini tekitlidi.
Gerche bu xitay sodigerning bayanida tilgha élin'ghan “Idiyiwi terbiyilesh merkizi” de terbiyilinidighan Uyghurlarning saqchilar teripidin tutqun qilinip, mejburiy apirilidighanliqi heqqidiki ehwallarni, qaghiliqtin téléfonimizni alghan xitay saqchiliri ret qilghan bolsimu, emma radiyomiz ilgiri ghulja nahiyisi qatarliq jaylardin igiligen ehwallarda, idiyiside mesile bar dep qaralghan Uyghurlarning béshigha qara xalta kiydürülüp, bu xil “Idiyiwi terbiyilesh we öginish merkezliri” ge saqchilarning nazaritide élip bériliwatqanliqi qatarliq ehwallar ashkarilan'ghan idi.