Yawropada ana til we din kursliri: “Balilarni özimiz tezdürduq”

Norwégiyediki ana til kursi oqughuchiliri.

“Ana til we qur'an kursimizgha perzentler her qétim nahayiti qizghin yighilidu, emma ularni qiziqturalmay zériktürüp, tezdürüp qoyuwatimiz” deydu, perhat yurungqash gérmaniyede bir qanche qétim échilip izchil dawam qilalmay kelgen ana til we din kursliri heqqide toxtilip. Igilishimizche bundaq qismetke duchar bolghan Uyghur ana til we din kursliri yalghuz gérmaniyedila emes, shiwétsiye, gollandiye, finlandiye, bélgiye we en'gliye qatarliq ellerdiki Uyghurlardimu mewjut bolghan iken.

Gérmaniyede yashaydighan dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi perhat yurungqash gérmaniyediki tunji ana til kursining 1999-yili échilghanliqini éytti. Gérmaniyede ana til kursi deslep bashlan'ghanda oqutquchilar pidakarliq qilghan, ata-anilarmu barliq bésimlargha qarimay qollighan, oqughuchilarmu qizghin ishtirak qilghan. 2000-Yillarning béshida yene bir qétim din, naxsha-usul, resim we ana til kursliri échilghan. Emma uzaqqa qalmay resim we naxsha-usul kursi saqlinip qélip ana til we din kursi yene taqalghan. Asasliq seweb oqughuchilar qiziqmighachqa ata-anilarning nesihetliri kar qilmighan.

Igilishimizche shiwétsiyede échilghan ana til we din kuruslirimu gérmaniyede duch kelgen qismettin qutulalmighan. Mezkur kurslar duch kelgen qiyinchiliqlar toghrisida sha'ir abdushükür muhemmet kechmishlirini mundaq bayan qildi. Uningche asasliq sewebler balilar we ata-anilardiki harghinliq, aldirashliq iken. Undin bashqa balilarni resim, putbol, usul we türlük tenterbiye kurslirigha hepte axirida ewetilidighan bolghachqa waqit chiqmasliq we Uyghurlarning tarqaq orunlashqanliqimu muhim seweblerdin iken.

Yéqindin béri shiwétsiyede ana til dersini resim bilen birleshtürüp ötüp ünümge érishken yarqin ependi ana til kurslirining taqilip qélishida yuqiriqi seweblerdin bashqa oqutush mezmuni, oqutush usuli we oqutquchilarning xitayda könükken métod boyiche ders ötkenlikimu muhim seweb ikenlikini otturigha qoydi. U amérikada yashaydighan bir dostining kechürmishlirini misal qilip mundaq dédi. Gollandiyede yashaydighan abdurehim ghéni ependimu ne Uyghur élide, ne öz turuwatqan elde psixologiye we pédagogika terbiyesi körmigen oqutquchilarning ana til we qur'an kurslirining dawam qilalmasliqida asasliq tosalghu bolup qalghanliqini bayan qildi.

Norwégiye Uyghur komitétining re'isi bextiyar ependining qarishiche ana til kurslirining dawam qilalmasliqida iqtisad we xadim mesilisi asasliq orunda turidiken. Uningche ana tildin ders bergidek aliy melumatliq kishiler asanraq ish tépishi bilen ana tildiki dersler tashlinip qalghan. U yene jama'etning qollishi, heqliq mulazimet we kesipleshtürüshning kemlikini ana til kuruslarning izchil bolmasliqidiki muhim amil dep qaraydiken.

Ziyaret jeryanida en'gliye, finlandiye, bélgiye qatarliq ellerdiki ana til kurusliriningmu yuqiriqigha oxshash échilip bir mezgildin kéyin üzülüp qalghanliqi melum boldi. Buning ichide finlandiye we bélgiyediki ehwal bir az özgiche bolup ayal oqutquchining yaghliqsiz bolushi, er oqutquchining qiz ayallar bar yerde ders ötse bolush bolmasliq mesilisi, dinni ching tutushmu yaki ana tilnimu heqqidiki ziddiyet qatarliq amillar ana til we din derslirining toxtap kuruslarning taqilip qélishigha seweb bolghan.

Ana til we din kurslirining chiqish yoli nede dégen mesilide shiwétsiyede yashaydighan yarqin ependi yawropada ma'arip kespide oqughan oqutquchi bolmisa shu yerde chong boluwatqan perzentlerge ana til ögitishte utuq qazinishning asan emeslikini tekitlise, norwégiye Uyghur komitéti re'isi bextiyar ana til ma'aripi heqliq mulazimetke aylanmisa izchilliq we netije bolmaydighanliqini otturigha qoyidu.

2017-Yili séntebir Uyghur tili Uyghur élide ma'arip sahesidin siqip chiqirilghandin kéyin muhajirettiki Uyghurlarda ana til qizghinliqi qaytidin janlan'ghanliqi melum. Melumatlardin qarighanda hazir amérika, kanada, awstraliye, türkiye, shiwétsiye qatarliq ellerde ana til kursliri oqutushni dawam qilmaqta iken. Bashqa ellerdiki ziyaliylar we aktiplarning bu heqte bash qaturuwatqanliqi ijtima'iy taratqulardin melum bolmaqta iken.