Uyghur tijaretchilerni iqtisadiy jehttin teqiblesh kücheygenliki melum

Muxbirimiz gülchéhre
2016.11.03
xote-baziri-uyghur-tijaretchi-305.jpg Xoten baziridiki Uyghur tijaretchi we mal alghuchilar. 2006-Yili 13-öktebir.
AFP

Inkaslardin melum bolushiche, her jaylardiki bir qisim puldar, sodiger bolupmu jama'et ichide belgilik tesirge we yüz abruygha ige igilik tikligüchi, bay saxawetchi Uyghurlarmu da'irilerning her türlük iqtisadiy siyasiy we bashqa jehetlerdiki heqsizliqlargha uchrap hetta beziliri türlük jinayetler artilip qarilinip igilikliri weyran qilinip kéliwatqan ehwallar mewjut iken. Yéqin mezgil ichide radi'omizgha kelgen inkaslargha qarighanda, xitay hökümitining nöwette élip bériwatqan pasportlarni omumyüzlük yighish herikitidimu Uyghur tijaretchi, puldarlarning asasliq tekshürülüsh obyékti qiliniwatqanliqi bolupmu chet'elge chiqqan, hejge barghan we türkiyege barghan, chet'el bilen soda qiliwatqan nurghun Uyghurlarning türlük töhmetler artilip türmige qamilish tehditi ichide qalghanliqi ashkarilanmaqta.

Radi'omizgha nam sheripini ashkarilimasliq sherti bilen uchur yetküzgen bir Uyghur yash, özining ürümchidiki melum bir a'iliwi shirketning mu'awin diréktori, igilik tikligüchi ikenliki, bir qanche hepte aldida ichkiride soda qiliwétip, öyidikilerdin xitay da'irilirining akisini yoqilang sewebler bilen tutup ketkenlik xewirini anglighanliqi we öziningmu chet'elge qéchip chiqishqa mejbur bolghanliqini bildürdi.

Biz bu tijaretchining akamning nomuri dep éytip bergen téléfon nomurigha téléfon uliduq. Bu shirket diréktori aldinqi küni qoyup bérilgen bolup uning qisqiche jawabidin, uning hejge chiqqanliqiningmu da'irilerning uni tutup soraq qilishtek parakendichiliklirige seweb bolghanliqi otturigha chiqti.

Bizge uchur bergüchilerning bayanlirigha qarighanda saqchi we istixbarat da'iriliri türkiye arqiliq ömre hejige barghan ademlerni chaqirtip soraq qilghan we bir qisimlirini tutup turuwatqan iken. Ürümchi shehiri saybagh rayonidiki melum bir yémek zawuti xojayininingmu pasportini tartiwélip tekshürüwatqanliqi, banka hésabatida bir qeder köprek pul bolghanlarni tekshürüshke bashlighanliqi melum. Bu heqte yéqinda “Türkistan waqti” torining élan qilghan xewiride “ Atush shehirige qorulghan iqtisadiy razwédka idarisi yéqinqi 20 kün ichide sherqi türkistandiki tijaretchi we sodigerlerni chaqirtip, 30 pirsentlik baj quyush arqiliq xelqning bir ömür baj tölep tapqan pul mallirini, dukan sarayliri we neq pullirini qaqti soqti qilishqa bashlighan. Ürümchi shehirining dawen rayonigha jaylashqan kocha qehwexanisining xojayinini bu shekilde chaqirip ya 30 pirsent baj töleysen yaki 10 yil türmide yatisen dep tehdit salghan we pütkül hésabatlirini tonglitip qoyghan. Bu xil usulni bundin bashqa yene bir qanche shirket xojayinlirighimu qollan'ghan bolup, témimizning birinchi bölikide sözlen'gen iqtisadi bésimni bu xil bulang -talang qilip toplighan pul bilen toluqlimaqchi bolghan”, dep körsitilgen idi. Emma, biz bu uchurlarni hökümet da'iriliridin delillesh imkaniyitige érishelmigen bolsaqmu, lékin bu xildiki inkaslar mewjut bolmaqta.

Yéqinda xitay da'irilirining pasport yighish heqqide tarqatqan uqturushi toghrisida melumat igileshlirimizde jeryanidimu, da'irilerning pasportni yighip tekshürüshte asasliq chet'eller bilen soda qiliwatqan Uyghurlarning nuqtiliq tekshürülidighanliqi atushtiki bir saqchining bayanliridinmu delillen'gen idi.

Uyghurlar yéqinqi yillarda bazar igiliki we tor alaqe uchur dewride keskin bazar riqabiti qaynimida küchlük xiris hem éghir sinaqlargha duch kéliwatqan bir peytte Uyghur karwanchiliqi bir qisim ilghar igilik tikligüchilerning japaliq tirishishi we izdinishi hem xelqning qollap quwwetlishi netijiside julalanmaqta, shundaqla xelq üchün emili yaxshi ishlarni qilip Uyghur karxanichiliqining jem'iyettiki rolini namayan qilmaqta idi.

Halbuki inkaslardin melum bolushiche, yéqindin buyan, Uyghur rayonida Uyghurlarni merkez qilip élip bériliwatqan iqtisadiy we siyasiy heriketliride Uyghurlardin özlirining tirishchanliqi bilen yétiliwatqan karxana qurghan yaki her xil shekillerde chet'ellerge bazar échiwatqan hem tonuluwatqan Uyghur sodigerlirining tereqqiyat yolida türlük adaletsiz riqabetlerge yüzliniwatqandin sirt siyasiy jehettin türlük bahaniler arqiliq bésimlargha uchrawatqanliqi inkas qilinmaqta. Bu, chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchi we ziyaliylardimu endishe peyda qilmaqta. Bu heqte toxtalghan Uyghur hazirqi zaman ma'aripining asasini salghuchi, meshhur Uyghur tijaretchiler jemetining wekili-musabaylar a'ilisining ezaliridin, amérikidiki pa'aliyetchi nurmemet musabay ependi, öz qarashlirini otturigha qoydi we öz a'ilisining qismetlirini misalgha élip sherhlidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.