Uyghurlar diyarida köpiyip méngiwatqan “Qosh til yesliliri” we Uyghurluq endishisi

Türlük axbarat wasitiliridin melum boluwatqan ashkara uchurlar nöwette Uyghurlar diyarida téz sür'ette éship méngiwatqan “Qosh tilliq yesli” lerning Uyghurlarning milliy kimliki we kelgüsi istiqbaligha téximu ilgiriligen halda tehdit élip kéliwatqanliqini körsetmekte. Uyghurlar merkezlik olturaqlashqan qeshqer rayonidiki yerlik ahalilerning inkasi bu ré'alliqqa munasiwetlik hökümet teshwiqatliridiki bezi saxtiliqlarni körsetken bolsa bir qisim Uyghur ziyaliyliri bu heqte toxtilip, buning yoshurun xewpining qaysi derijide ikenliki heqqide öz qarashlirini otturigha qoydi.

Xitay hökümet axbarat wasitiliri we Uyghurlar diyaridiki herqaysi metbu'at organliri bu yilliq küzlük oqush mewsumi bashlinip uzun ötmeyla tengritaghning jenubidiki herqaysi wilayet we nahiyelerde “Qosh tilliq” ma'arip qurulushining bir muhim qedimi süpitide “Qosh tilliq yesliler”ni köpeytishning bashlan'ghanliqini xewer qilghan idi. Aridin uzun ötmey 10-noyabir échilghan “Jenubiy shinjangdiki üch wilayet we oblasttiki ‛qosh tilliq yesli‚ qurulushi söhbet yighini” da merkez we yerliktin bolup ikki milyard 600 milyon som (texminen 380 milyon amérika dolliri) meblegh ajritip mezkur rayonlarda yéngidin 1700 “Qosh tilliq yesli” berpa qilinidighanliqi, herqaysi jaylarda töt yashtin alte yashqiche bolghan balilarning bu yeslilerde pütünley heqsiz oquydighanliqi jakarlandi. Buninggha ulishipla xitay ma'arip ministirliqining torida “Qosh tilliq yesli” oqutushining éhtiyaji üchün yéngidin üch ming oqutquchining terbiyilinip tarim wadisidiki herqaysi wilayet we oblastlarda yéngidin échilghan “Qosh tilliq yesli” lerde oqutquchiliq qilishqa ewetilgenliki heqqide mexsus xewer bérildi.

28-Noyabir küni ma'arip nazariti we hökümet birliship achqan yighinda, Uyghur diyarining yéza, kentliridiki, bolupmu nuqtiliq halda jenubtiki qeshqer, aqsu, xoten, qizilsu qatarliq wilayet we oblastlardiki üch yilliq heqsiz qosh tilliq yesli ma'aripini téximu omumlashturush tekitlinish bilen bir waqitta , 2017-yili pütün rayondiki qosh tilliq yeslilerning sanini 4387 ge, Uyghurlar diyarining jenubidiki qosh tilliq yeslilerni 3223 ke yetküzüsh qarar qilin'ghan. Bundaq bolghanda aqsu, qeshqer, xoten, qizilsu qatarliq rayonlardiki qosh tilliq yesliler pütün Uyghur diyaridiki qosh tilliq yesliler nisbitining 74% ni igileydiken.

Da'iriler yene, 2017-yili pütün Uyghur diyari boyiche qosh tilliq yeslilerge bir milyon 120mingdin artuq balini qobul qilish, buning ichide 770 minggha yéqin balining Uyghur diyarining jenubidiki üch wilayet we bir oblasttiki yéza, kentlerdin bolushi kéreklikini belgiligen.

Biz bu ehwallarning hazirqi ehwalini igilesh meqsitide bir qisim yerlik ahale bilen téléfonda sözleshtuq hemde hazir yolgha qoyuluwatqan “Qosh tilliq yesli” ge munasiwetlik ehwallarni sürüshte qilduq. Qeshqer shehiridiki ziyaret obyéktidin biri bu heqte toxtilip “Bizning mehellide bundaq heqsiz yesli téxi yoq” dédi.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi élshat hesen bu xildiki “Qosh til yesliliri” heqqide toxtilip özining shexsiy kechürmishlirige birleshtürgen halda “Hazirqi shara'itta wetendiki ata-anilar aldi bilen perzentlirini birnechche yil Uyghurche oqutushi, andin xitayche mekteplerge ewetishi eng aqilane chare” dep qaraydighanliqini bildürdi.

Uyghur ana til ma'aripi saheside belgilik derijide izden'gen Uyghur ziyaliysi abduweli ayub hazirqi weziyette Uyghurlar diyaridiki Uyghurluq endishisde sekpare boluwatqan Uyghur ata-anilar üchün öz perzentlirini hem jem'iyette bir kishilik orun igileshtin mehrum qalmasliq hem Uyghurluq kimlikini yoqatmasliq sherti astida terbiyeleshning nahayiti müshkül ikenlikini tekitlidi. Emma uning pikriche ata-anilar melum derijide ejir qilsa buni ishqa ashurushmu mumkin iken.

Alaqidar uchurlargha asaslan'ghanda tarim wadisidiki herqaysi jaylarda hökümet bashqurushidiki “Qosh tilliq yesli” ler jiddiy éship méngiwatqan bolup, hazir bu xildiki yeslilerde oquwatqan Uyghur ösmürlirining sani 350 mingdin ashqanliqi melum bolmaqta.