Amérika tashqi ishlar ministiri marko rubiyoning tunji uchrishishi we uningdiki signallar

Washin'gtondin muxbirimiz irade teyyarlidi
2025.01.23
Marco-Rubio-aq-saray-1920 Amérika tashqi ishlar ministiri marko rubiyoning tunji uchrishishi we uningdiki signallar
Photo: RFA

Amérikaning 47-nöwetlik pirézidénti donald tramp teripidin tashqi ishlar ministiri qilip körsitilgen marko rubiyo amérika dölet mejliside toluq awaz bilen bu wezipige layiq körüldi we netijide resmiy halda amérikaning yéngi tashqi ishlar ministiri boldi. 21-Yanwar seyshenbe küni etigende qesem bérip wezipisini tapshuruwalghan marko rubiyo, shu küni chüshtin kéyin hindistan, awstraliye we yaponiye qatarliq “Töt dölet xewpsizlik diyalogi” gha eza döletlerning tashqi ishlar ministirliri bilen uchrashqan.

Uchrishishidin kéyin tarqitilghan bayanatta munular déyilgen: “Amérika, awstraliye, hindistan we yaponiyening tashqi ishlar ministirliri bügün washin'gtonda uchriship, erkin we ochuq hindi-tinch okyanni kücheytishtiki ortaq wedimizni qayta tekitliduq, biz bu rayonda qanun bilen idare qilishni, démokratik qimmet qarashni we igilik hoquqning pütünlükini qoghdaymiz. Töt dölet xelq'ara qanun, iqtisadiy purset, tinchliq, muqimliq we déngiz-okyanni öz ichige alghan barliq sahelerde hindi-tinch okyandiki xelqlerning tereqqiyati we güllinishige kapaletlik qilidu. Biz hazirqi bu haletni zorluq yaki mejburlash arqiliq özgertmekchi bolghan bir tereplime heriketlerge qet'iy qarshi turimiz. ”

Derweqe, “Töt dölet xewpsizlik diyalogi” xitayning hindi-tinch okyan rayonidiki herbiy küchini cheklesh we uninggha taqabil turush meqsitide qurulghan bir birlik, dep bilinidighan bolghachqa marko rubiyoning wezipige olturup tunji künide bu birlik rehberliri bilen uchrishishini roytérs agéntliqi we birleshme agéntliqi qatarliq metbu'atlar “Alahide menige ige”, dep bahalighan.

Amérikadiki xitay ishliri tetqiqatchisi, doktor andérs kor sözide, xitaygha taqabil turush mesilisi rubiyoning xizmet mezgilidiki muhim mesililerning biri bolidighanliqini bildürdi. U mundaq deydu:

“Menche bu rubiyoning eng köp tirishchanliq körsitidighan mesililirining biri bolidu. U, uzundin béri buning üchün küresh qildi. Emma elwette bu ishqa hökümet jehettinmu qarash kérek. Hökümet ichide xitaygha taqabil turush mesiliside oxshimaydighan köz qarashtikiler mewjut. Shunga xitay mesiliside qandaq ilgirilesh heqqide hökümet ichide bezi ixtilaplarning bolidighanliqi muqerrer. Omumen qilip éytqanda, hazirqi dölet mudapi'e ministiri, tashqi ishlar ministiri we dölet bixeterlik meslihetchisi wezipilirige teyinlen'gen shexslerning hemmisi xitaygha nisbeten qattiq qol pozitsiyediki kishiler bolghachqa buning tesiri zor bolidu, dep oylaymen” .

Andérs kor ependi sözi dawamida, meyli néme bolushidin qet'iynezer amérikaning tashqi ishlar ministiriliqigha marko rubiyogha oxshash her ikki partiye teripidin étirap qilin'ghan, tejribilik we aktip bir siyasetchining teyinlinishi amérika we uning shérikliri üchün intayin paydiliq ikenlikini tekitlidi.

Amérika kéngesh palata ezasi marko rubiyo amérikadiki közge körün'gen siyasetchilerning biri bolup, u, özining xitay kompartiyesige taqabil turushtiki we shundaqla ottura sherq mesililiridiki keskin meydani bilen tonulghan.

Kubaning diktator kommunist hakimiyitidin qéchip amérikagha yerleshken a'ilining perzenti bolghan marko rubiyo, xitay kommunist hakimiyitining Uyghurlargha qaritiwatqan wehshiyliklirini nahayiti chongqur chüshen'gen we hemde uni qattiq eyiblep, tedbir qollinip kelgen bir siyasetchi idi. U, bu wehshiyliklerning amérikada “Irqiy qirghinchiliq” we “Insaniyetke qarshi jinayet” dep békitilishide hemde Uyghurlargha munasiwetlik qanunlarning élan qilinip, xitay mu'esseselirige jaza tedbiri qoyushta hel qilghuch rol oynighan.

Xitay hökümiti bu sewebtin 2020-yili öch élish xaraktérlik jaza tedbiri élan qilip, kéngesh palata ezasi marko rubiyoni öz ichige alghan jem'iy 11 neper amérikaliq siyasetchini “Qara tizimlik” ke alghan, shundaqla ularning xitaygha kirishini chekligenlikini élan qilghanidi. Emdilikte, xitayning bolsa özi qara tizimlikke alghan bu shexs bilen diplomatik munasiwetlirini qandaq bir terep qilidighanliqi diqqet qozghimaqta.

Doktor andérs korning qarishiche, xitay bu jaza tedbirini körmeske sélishi mumkinken. U mundaq deydu:

“Menche xitay hökümiti markor rubiyogha qoyghan jaza tedbirini körmeske sélip, nezerdin saqit qilishi mumkin. Chünki bir döletning tashqi ishlar ministirigha jaza tedbiri qoyush, diplomatik munasiwet ornitish üchün paydiliq ehwal emes. Shunga xitay buni oylishidu, dep qaraymen.”

Derweqe, xitay tashqi ishlar ministirliqi 21-yanwar seyshenbe künidiki ipadiside bu jaza tedbirining ikki dölet otturisidiki diplomatiyege tesir körsitelmeydighanliqidin bésharet bergen. Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi go jyakun muxbirlarni kütüwélish yighinidiki sözide: “Biz her ikki döletning yuqiri derijilik emeldarliri öz'ara alaqini muwapiq usulda saqlap qélishi kérek dep qaraymiz” dégen.

Amérikadiki Uyghur teshkilatliri bolsa marko rubiyoning resmiy halda wezipige olturushini tebriklesh bilen birge, uning Uyghurlar mesilisini hel qilish üchün konkrét heriket qilishini ümid qilidighanliqini bildürüshti. Amérika Uyghur birleshmisi re'isi elfidar iltebir mundaq dédi:

“Biz marko rubiyo ependining tashqi ishlar ministiriliq wezipisini resmiy bashlighanliqini qizghin tebrikleymiz. Biz uning naheqchilikke qarshi küchlük turushigha we insaniyetke qarshi élip bériliwatqan adaletsizliklerge küchlük qarshi turidighanliqigha ishinimiz. Marko robiyo xitay kommunist hakimiyitini we uning insaniyetke qiliwatqan zorawanliqlirini obdan chüshinidighan adem. Shu sewebtin biz uning Uyghur irqiy qirghinchiliqini toxtitish we xitay hökümitini jawabkarliqqa tartishta bashlamchiliq rol oynishini ümid qilimiz. Biz buning üchün marko rubiyo ependi bilen birlikte heriket qilishni ümid qilimiz.”

Marko rubiyo ependi 21-yanwar küni, amérika tashqi ishlar ministirliqida sözligen tunji nutqida hazirqi dunyadiki weziyetning intayin téz sür'ette özgiriwatqanliqini tekitligen we misli körülmigen riqabetlerge qarshi amérikaning menpe'etini qoghdash, dunya miqyasida tinchliqni ilgiri sürüsh üchün xizmet qilidighanliqini bildürgen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.