Baghrash kölini bashqurush xadimi: kölning ékologiyisini jiddiy qoghdashqa mejbur qalduq

2 - Mart küni xitay hökümet taratqulirida 3 - ayning 1 - künidin 6 - ayning 20 - künige qeder baghrash kölide béliq tutush cheklen'genliki we bu cheklimining kölning ékologiyisi sewebidin boliwatqanliqi élan qilindi. Xitay ichi we xelq'aradiki mutexessisler yéqinqi yillardin buyan tarim wadisi we baghrash köli muhitining barghanche nacharlishiwatqanliqini we kölning ékologiyisini qoghdash zözrürlükini jiddiy tekitlewatqan bolup, da'irilerning melum mezgil kölde béliq tutmasliq uqturushini chiqirishi diqqet qozghidi.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan baghrash kölini bashqurush i'ishxanisi xadimimu yéqinqi yillarda köl muhiti nacharliship, eslidiki béliq türlirining azayghanliqini étirap qilip, kölning ékologiyisini jiddiy qoghdashqa mejbur bolghanliqini étirap qildi.

Baghrash köli we tarim wadisining ékologiyilik muhiti yéqinqi yillardin buyan xitay ichi we xelq'aradiki ékologiye mutexesislirining diqqitini qozghap kéliwatqan muhim ékologiyilik muhit mesililirining birige aylan'ghini üchün, xitay taratqulirida élan qilin'ghan “Ékologiyilik muhitni qoghdash éhtiyajidin, baghrash külide bir mezgil béliq tutush cheklen'genliki” heqqidiki xewer diqqet qozghidi.

Baghrash kölide béliq tutush cheklen'genliki heqqidiki uqturush heqqide téximu ilgirilep melumat élish üchün, 3 - mart küni baghrash kölini bashqurush ishxanisigha téléfon qilduq. Téléfonimizni kéchilik nöwetchilikte turuwatqan ayal xadim élip, 1 - marttin bashlap baghrash kölide béliq tutush cheklen'genlikini we bu uqturushqa asasen 6 - ayning 20 - künigiche kölde béliq tutush cheklen'genlikini bildürüp, bu tedbirning élinishigha kölning ékologiyilik muhitining yamanliship, köldiki béliq türlirining azayghanliqi qatarliq amillarning seweb bolghanliqini mejburiy étirap qildi.

- Baghrash köli bashqurush ishxanisimu?

- Shundaq men kéchilik nöwetchi xadim.

- Anglisaq 1 - marttin 20 - iyun'ghiche kölde béliq tutush chekliniptu, ehwalni biley digen idim.

- Shundaq, bu belgilime ijra qiliniwatqili birqanche yil boldi.

- Mundaq deng, kölde bu xil melum, mezgillik béliq tutush cheklen'gili nechche yil boldi?

- Men kelsem mushu belgilime bar iken, men bu yerde ishlewatqinimgha 3 - 4 yil bolup qaldi?

- Eger bu mezgilde kölde béliq tutqanlar bayqalsa ular jazalinamdu?

- Shundaq elwette jazalinidu. Yéniklirige tutqan béliqliri jerimane qoyulidu, éghirliri tutqun qilinidu hetta sotlinidighanlarmu bar.

- Béliq tutush cheklinishtiki sewebni bilsem bolamdu? xewerde ékologiyilik muhitni qoghdash we azlap kétiwatqan béliq türini saqlap qélish üchün bu belgilime chiqirildi déyiliptu, kölning ékologiyisidiki buzulush we köldiki béliq türining aziyishi seweb boliwatamdu?

- Bu so'alingizgha jawab bérelmeymen.

- Nimishke ? jawab bérelmeslikingizning sewebini bilsem bolamdu?

- Mendin bundaq sezgür mesililerni sorimighan bolsingiz. Men sizge peqet konkrét ehwallarni yaxshi bilmeymen dégen jawabnila béreleymen.Rast siz qeyerning muxbiri ?

- Rehmet, ziyaritimni qobul qilghiningizgha. Men erkin asiya radiyosining muxbiri, biz bu xewerni körgendin kéyin, silerge téléfon qilip ehwalni igileyli dégen iduq.

Ayal xadim bir az toxtiwalghandin kéyin, baghrash kölide béliq tutushning bir mezgil toxtilishining sewebini töwendikidek izahlidi:

- Bizning béliq tutushni bir mezgillik toxtitishimizdiki asasliq seweb, bahar, yaz pesli béliqlarning köpiyish mezgili bolghanliqi. Bu yerde qandaqtur köldiki béliq sani we türining azlap kétishi yaki köl ékologiyisining nacharlashqanliqi emes. Hökümet kölning ékologiyilik muhitini yaxshi qoghdawatidu.

- Shinjang uniwérsitéti we yéza igilikilik uniwérsitétining mutexessisliri élan qilghan maqalilerde, yéqinqi yillarda baghrash kölining ékologiyisi nacharlashqanliqini we köldiki eslidiki yerlik béliq türlirining azayghanliqini otturigha qoyulghan iken. Buninggha seweb bolghan konkrét amillar qaysi?

- Köldiki béliq türining aziyishigha béliqlarning jiq tutulghanliqi seweb emes, hazir béliqlarning köpiyish mezgili shunga bu tedbirler élindi. Kölde béliq tutush cheklendi. Béliqlar köpiyelmise elwette nesli yoqap kétidu. Shunga nechche yil boldi bu tedbirler éliniwatidu.

- Élan qiliniwatqan xewer, maqalilerde yéqinqi yillardin buyan baghrash kölidiki eslidiki yerlik béliqlar türlirining barghanche aziyiwatqanliqi we köl etrapida béliq béqish meydanlirining köpeygenliki tilgha éliniptu, köl etrapida béliq béqish meydanliri köpmu?

- Elwette köl etrapida béliqchiliq meydanliri bar. Emma béliqchiliq meydanlirining kölning ékologiyilik muhitigha bolghan tesiri we yerlik béliqlar türining aziyishigha bolghan tesirini bilmeydikenmen. Bu so'allargha jawab bérishnimu xalimaymen.

- Inkaslarda baghrash köli etrapidiki béliqchiliq meydanlirida béqiliwatqan béliqlar bilen kölning eslidiki tebi'iy yerlik béliqliri otturisida köp perq barliqi tilgha élinip, kishiler béqilghan béliqlarni yimeslikke agahlanduruluptu, buning sewebini dep bérelemsiz?

- Kölning tebi'iy béliqi bilen baqqan béliqning elwette perqi bar. Bu xuddi yawayi haywanlar bilen öy haywanlirining perqi bolghinidekla ish. Men béliqchiliq meydanlirining béliqlarni qandaq baqidighanliqi heqqidiki ehwallargha jawab bérelmeymen. Kechürisiz hazir dem élish waqti. Bu yerde yérim kéche bolup qaldi. Eger ziyaret qilsingiz, özingiz kélip ehwal igileng yaki kündüzi mexsus bu ishqa belgilen'gen xadimlardin ehwal igileng. Men so'alliringizgha jawab bérelmeymen.

Bayin'gholin aptonom oblastidiki baghrash nahiyisi esli xoshut nahiyisige qarashliq bolup, 1971 - yili xoshut nahiyisidin ayriwélinip, nahiye qilip békitilgen. Bu nahiye xitaydiki birdin - bir ichki quruqluq tatliq su köli - baghrash köli we bu kölning béliqliri bilen meshhur bolup, zémini xitayning hazirqi xeritiside 3808.6 Kwadrat klométir dep belgilen'gen. Nahiye kölimining 43%ni yeni 1646 kwadrat klométir qismini baghrash köli igileydighanliqi qeyt qilin'ghan. Xeritide yene baghrash kölining süyi ilgiri gherbte tengritéghining shimalidiki éqinlardin toplinip kélip sherqte tarim deryasi, qaydu deryasi axirida lopnur kölige quyulidighanliqimu körsitilgen.

Emma yéqinqi yillardin buyanqi xewer, tekshürüsh - tetqiqat maqaliliride baghrash kölidin kélidighan su menbesining, köl etrapidiki munbet bostanliqlarni igilesh hésabigha qurulghan ishlepchiqirish qurulush armiyisige tewe polklarning ziyade köp boz yer échishi we kölning ayiqidiki tarim, qaydu deryalirining su menbesini bingtüenning térilghu yerlirini sughurushqa ziyade ishlitishi netijiside, tarim deryasining töwen éqinida su barghanche azlap, derya éqinidiki tebi'iy toghraq ormanliri aziyip, lopnur kölining tamamen qurup kétishge seweb bolghanliqi otturigha chiqqan idi.