Eydizni üzül-késil dawalaydighan dora dunyagha keldimu?
2014.02.04
Yéqindin buyan bezi radi'o anglighuchilirimizning inkas qilishigha qarighanda, Uyghur éli ichi-sirtidiki bezi tor bet, ündidar qatarliq ijtima'iy alaqe wastiliride “Eydiz késilini üzül-késil dawalaydighan dora dunyagha keldi” dégen témida uchur tarqalghan we bu uchur hebibulla küseni teripidin2013-yili 29-dékabir istanbulda échilghan “Uyghur akadémiyisining 4-qétimliq doktur we magistir oqughuchilar ilmi muhakime yighini” da otturigha qoyulghanliqi üchün, qiziqturush küchining alahide yuqiriliqi bilen téz sür'ette munazire meydanlirining bash témisigha aylan'ghanliqi, halbuki tilgha élin'ghan yemenlik diniy alim abdulmejit zindanining yasap chiqqan dorisining ünümi heqqide, delil-ispat, sanliq melumatlarning yéterlik emesliki tüpeyli, Uyghur jem'iyitide eydiz we uning dorisi heqqide mujimel chüshenche, talash tartish we téngirqash kélip chiqqanliqi melum. Shu seweblik téximu zor kütülmigen aqiwetlerning kélip chiqishining aldini élish üchün, nopuzluq eydiz mutexessislirining eydizni üzül-késil dawalaydighan dora dunyagha keldimu? dégen nuqtida izahat bérip ötüshi kéreklikini toghra taptuq.
Radi'o anglighuchi dostlar, “Eydiz” yéqinqi 20 yildin buyan Uyghur jem'iyitige belgilik tehdit élip kelgen zor ijtima'iy mesililerning biri shundaqla ijtima'iy alaqe wasitilirining omumlishishigha egiship eydiz témisida tor betlerde qizghin menziriler dawam qilmaqta. Bu xil munazirilerdin Uyghurlarning eydizdin ibaret wabaning özige yéqin ikenlikini sézip turuwatqanliqi we öz etrapidiki muhim ijtima'iy mesililerge da'ir ilmiy témilargha bolghan qizghinliqining yuqiri kötürüliwatqanliqidek bir yaxshi yüzlinishni eks ettürüp bersimu, istanbulda hebibulla küsenining “Uyghur akadémiyisining 4-qétimliq doktor we magistir oqughuchilar ilmiy muhakime yighini” da qilghan eydiz késilini üzül-késil dawalaydighan dora dunyagha kelgenlikige da'ir sözlirining torlarda tarqilip bir qisim kishilerni ishendürüp bir mehel ghulghula qozghiyalishi, yenila küp sandiki kishilerning eydiz bilimliri heqqide mukemmel chüshenchige ige emeslikinimu chüshendürüp béridu.
2014-Yil 16-yanwar Uyghur akadémiyisi öz tor bétide “Diniy alim abdulmijit zindanining yasap chiqqan dorisi eydizni teltöküs saqaytidu” dep éytilghan bu höküm seweblik bezi kütülmigen aqiwetlerning aldini élish üchün, mexsus izahat élan qilip Uyghurlar mushundaq bir uchurning tarqilip, pikir qalaymiqanliqi kélip chiqishigha seweb bolghanliqidek sewenlikini étirap qilip we mushu qétimliq munazire sewebi bilen köngli azar yégen waqti we zéhni ziyan'gha uchrighan barliq qérindashlardin semimiylik bilen kechürüm soraydighanliqini bildürgen.
Bu munasiwet bilen Uyghur akadémiyisining re'isi istanbuldiki doktor ablet ablani ziyaret qilduq.
Doktor ablet ependi eydiz késilini üzül-késil dawalaydighan bir dorining wujudqa kélishi pütün insanlar we eydiz késilining eng éghir tehditi astida qalghan Uyghur milliti üchünmu eng güzel armanlardin biri bolsimu, emma hebibulla küsenning shexsi köz qarashlirining, Uyghur akadémiyisining meydanigha wekillik qilalmaydighanliqini tekitlidi we Uyghur akadémiyisining Uyghur xelqini bu heqtiki yéngi hem toghra uchurlar bilen teminleshke tirishidighanliqini bildürdi.
Yéqinda yene Uyghur millitige külpet yaghduruwatqan eydiz apitining aldini élish yolida bash qaturuwatqan weten ichi sirtidiki bir qisim ziyaliy méditsina sahesidiki ilmiy xadim hemde nopuzluq Uyghur mutexessislermu özi bilgen da'iride “Eydizni üzül-késil dawalighili bolamdu?” dégen témigha izahat bergen. Ularning biri, amérika kolombiye uniwérsitétining tébbiy tetqiqatchisi doktor memet'imin ependi. Uning bilen bu heqte söhbet élip barduq :
Mutexessis memet'imin ependi öz aldigha élip barghan tekshürüshi netijiside, tilgha élin'ghan yemenlik dorigerlik ilmi we diniy alim abdulmejit zindanining yasap chiqqan dorisining heqiqeten belgilik bimarlargha, belgilik derijide ünümi bolsimu, delil-ispat, sanliq melumatlarning yéterlik emesliki tüpeyli, “Eydizni teltöküs saqaytidu” dep éytilghan bu höküm xelq'arada éniq ispatlanmighanliqi üchün qérindashlarning bu uchurgha ilmi pozitsiye bilen mu'amile qilishini tewsiye qildi.
Anglighuchilirimizni yenimu mukemmel we ishenchlik jawabqa érishtürüsh üchün mexsus eydiz tetqiqatini kesip qilghan, merkizi washin'gitondiki xelq'araliq eydiz instituti bash mudiri Carl Schmid ependidin oxshash so'alni soriduq.
Hazirghiche dunyada eydizni üzül késil dawalaydighan dora tépildimu dégen so'alimizgha karl ependi keskin halda “Yaq, hazirgha qeder bu jehette bösüsh xaraktérlik netije yoq, gerche eydiz késilini klinikiliq dawalashta yéqinqi yillarda qismen bimarlarda belgilik ünüm körülgen bolsimu, eydiz wirusini tamamen yoqitalaydighan dora tépilmidi” dep jawab berdi.
Biz yene undaqta HIV ning aldini alidighan waksina barmu dégen so'alni qoshumche soriduq.
U oxshashla “100% Ünümlük waksina téxi meydan'gha kelmidi, hazirgha qeder dunya méditsina sahesidiki bu jehette élip bérilghan tejrbiler hemmisi meghlup boldi, elwette tetqiqat dawamlishidu” dédi.