Uyghur élide 2016-yilining aldinqi yérim yilida 2591 neper eydizdin yuqumlan'ghuchi bayqalghan

Muxbirimiz qutlan
2016.08.16
eydiz-AIDS-HIV.jpg Zeherlik chékimlik istémal qilghuchilar ishletken shpirislar. 2010-Yili 15-iyul, kunming.
AFP

Uyghur diyari xitaydiki eydizdin yuqumlan'ghuchilar sani eng téz sür'et bilen köpiyiwatqan rayonlarning biri ikenliki ilgiri sürülmekte. Xitay hökümet istatéstikisdin melum bolushiche, Uyghur aptonom rayoni yünnen ölkisidin qalsila xitaydiki eydiz yuqumi eng téz sür'ette tarqiliwatqan rayon hésablinidiken.

Uyghur aptonom rayonluq sehiye nazariti bilen pilanliq tughut komitéti élan qilghan sanliq melumatqa qarighanda, aldinqi yilida Uyghur élidiki eydiz bimarliri we eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilarning sani 43555 kishige yetken. Buning ichide 8398 bimar hayatidin ayrilghan. 2015-Yilining axirighiche hayat turuwatqan eydizdin yuqumlan'ghuchilar 35157 kishi iken.

2016-Yili kirgendin buyan Uyghur élide eydiz yuqumdarliri sanining yenimu téz sür'ette yamrishi sehiye sistémisidikilerni qattiq endishige salmaqtiken.

Uyghur aptonom rayonluq eydiz we jinsiy késelliklerning aldini élish-tizginlesh merkizining bu yil 8-ayning 4-küni élan qilghan melumatigha qarighanda, 2016-yilining aldinqi yérim yilida Uyghur aptonom rayonida yéngidin 2591 neper eydizdin yuqumlan'ghuchi bayqalghan. Bu san sehiye sistémisidikilernila emes, belki hökümet tarmaqlirini jiddiychilikke salmaqtiken.

Biz bu heqte yenimu tepsiliy melumat élish üchün shinjang eydiz we jinsiy késelliklerning aldini élish-tizginlesh jem'iyitige téléfon qilduq. Téléfonimizni qobul qilghan nöwetchi xadim özining bu heqtiki so'allirimizgha jawab bérelmeydighanliqini éytip, chirayliq sözler bilen melumat bérishni ret qildi.

Biz arqidin aqsu wilayetlik sehiye idarisi qarmiqidiki yuqumluq késelliklerning aldini élish we tizginlesh ishxanisigha téléfon qilduq. Téléfonimizni qobul qilghan bir neper Uyghur nöwetchi xadim özining bu heqte héchnéme déyelmeydighanliqini, eng yaxshisi sehiye idarisining mes'ul xadimliridin sürüshtürüp körüshimizni éytip, so'allirimizdin özini qachurdi.

Ilgiri Uyghur aptonom rayonluq yuqumluq késelliklerning aldini élish we tizginlesh merkizide uzun mezgil xizmet qilghan, hazir muhajirette yashawatqan bir neper Uyghurning bildürüshiche, hazirghiche xitay hökümiti élan qilghan Uyghur élidiki eydiz yuqumlan'ghuchilirining 80 pirsenttin köprekini Uyghurlar teshkil qilidiken.

Uning bildürüshiche, 2009-yilidiki “5-Iyul ürümchi weqesi” din kéyin eydiz késellikining asasliq tarqilish rayoni Uyghur élining shimalidin jenubigha yötkelgen. Eydiz wirusi bilen yuqumlinish yoli ilgiri zeher suyuqluqini ortaq shpiris bilen tomurgha urushtin yamrighan bolsa, nöwette jinsiy munasiwet bilen yuqushqa yüzlen'gen.

Mezkur kespiy xadim, eydiz késellikining jenubqa yamrishida da'irilerning biwasite mes'uliyiti barliqini tekitlidi. U yéqinqi yillardin buyan aqsu, qeshqer, yeken we xoten sheherliride köchmen xitaylar teripidin échilghan “Hösn tüzesh orni”, “Satirashxana”, “Hordaqxana”, “Put yuyush we uwilash orni” dégendek namlardiki jinsiy mulazimet orunlirining eydiz wirusining awam arisigha yamrishidiki asasliq qanal boluwatqanliqini alahide tilgha aldi.

U da'iriler atalmish “Muqimliq” ni bahane qilip, “Térrorluq we diniy esebiylik” ke zerbe bérishte wasite tallimay heriket qolliniwatidu, halbuki, eng xeterlik késellik we ijtima'iy krizis hésablan'ghan eydiz késellikige qesten köz yumuwatidu, dégenlerni ilgiri sürdi.

Aldinqi yili peyziwat nahiyisidin radiyomiz ziyaritini qobul qilghan bir péshqedem doxturmu nöwettiki téz sür'ette tarqiliwatqan eydiz yuqumini tizginlesh üchün eng aldi bilen jay-jaylardiki yoshurun jinsiy mulazimetke zémin hazirlap bériwatqan atalmish “Méhmanxana” we “Hordaqxana” larni tizginlesh zörürlükini eskertken idi.

Biz axirida nyuyorktiki kolombiye uniwérsitéti méditsina tetqiqat merkizining tetqiqatchi muhemmet imin ependining bu heqtiki pikrini alduq. U eydiz wirusining Uyghur élining jenubidiki rayonlargha shu qeder téz tarqilishidiki muhim seweblerning biri del yerlik da'irilerning ünümlük halda uning aldini élishqa ehmiyet bermigenlikide, dep körsetti.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.