Uyghur rayonidiki omumiy salametlik tekshürüshke qarita bezi kishilerdiki guman yenila yéshilmidi

Xitay sehiye tarmaqliri 2016‏-yili séntebirde bashlan'ghan Uyghur ilining omumiy xelq heqsiz salametlik tekshürüshi bu yil 3‏-ayning bashlirida axirlashqanliqini élan qildi. Xitay hökümet axbarati‏-shinxu'a agéntliqining xewer qilishiche, 6 ay dawam qilghan omumiy xelq salametlik tekshürüshige 17 milyon 500 ming adem qatniship, rayon nopusini 90.03 Pirsentige arxip turghuzulghan. Buning ichidiki 83.11 Pirsent kishining salametlik arxipi kompyutér sistémisigha kirgüzülüp bolghan.

Uyghur rayonining jenubidiki 3 wilayet 1 oblastta 9 milyon 170 din artuq ademning salametliki tekshürülgen. Uyghur ilining bashqa wilayet, oblastlirida bolsa jem'iy 8 milyon 300 ming adem tekshürüshke qatnashqan.

Bu qétimqi salametlik tekshürüshi Uyghur rayoni tarixidiki tüzümi eng qattiq we we qatnashqan adem sani eng zor bir qétimliq salametlik tekshürüshidur. Uyghur ilining jenubidiki melum nehiyede olturushluq bir Uyghur ayal kespiy xadimning bildürüshiche, salametlik tekshürüsh jedwilini bezi idariler bir tutash toshquzghan.


Uyghur kespiy xadim: bizning idaridin bir tutash qatnashturghan. Menmu idaridin qatnashtim. Yoldushummu özining xizmet ornidin dégendek tekshürttuq.

Muxbir: a'ile, balilarnichu? balilarni qandaq qildinglar?
Uyghur kespiy xadim: balilarni mekteptin qildimikin, menmu töwen'ge chüshüp ketken, téxi kelgili bir qanche kün boldi. Balilarni mektepte qildimikin, uni sürüshtürüp baqmamtimen.

Muxbir: jedwel toshquzghanda millitingiznimu yazisizghu, deymen, he'e, millitingizni?
Uyghur kespiy xadim: he'e, he'e.

Muxbir: diniy étiqadni yazdingizmu?
Uyghur kespiy xadim: diniy étiqadni, ashularni men, jedwelni men özüm toshquzmidim. Biz kelsek, hemmini toshquzup teyyar qilip qoyuptiken. Shu boyiche béripla tekshürttuq. Men bashqa jedwel toshquzup baqmidimghu.

Muxbir: tekshürgende sizge netijisini derhal bermeydighu, deymen?
Uyghur kespiy xadim: yaq, yaq. Bermeydu.

Muxbir: buninggha pikri barmu xeqning? yeni netijisini bersun, deydighan?
Uyghur kespiy xadim: uninggha nisbeten emdi men, unimu taza uqup ketmidim.

Lékin jenubiy Uyghur rayonining melum nahiyiside olturushluq yene bir yash oqughuchi qizning bildürüshiche, ularning mektipi barliq oqughuchilardin salametlik tekshürüsh ispatini élip kélishni telep qilghan. U, da'irilerning hazirgha qeder qan tekshürüsh netijisini chiqirip bermigenlikini bildürdi.

Oqughuchi qiz: tekshürdi. (Bizning a'ilidin) besheylen tekshürduq. Dadam, anam, men, ikki akam.

Muxbir: qeyerde tekshürdi? yézida tekshürttingizmu yaki mektepte tekshürdimu?
Oqughuchi qiz: yézida tekshürdi. Netijisini berdi hem saghlamken, saqken, dédi.

Muxbir: qan tekshürdimu sizdin?
Oqughuchi qiz: tekshürdi. Qan tekshürdi, közni tekshürdi, chish tekshürdi, yürek, öpke shularni tekshürdi.

Muxbir: qan tekshürüshni qandaq qildi?
Oqughuchi qiz: shu bilektin qan alidiken. Uning netijisi chiqmidi. Kéyin özimiz, késel chiqsa tekshürüp bir nerse deymiz, dégen. Saqken dep birnerse démidi hazirgha qeder. Uning netijisini bizge dep bermidi ish qilip. Késel bolsa téléfon qilimiz, deptiken, bir nerse démidi qan tekshürüshke. Qalghini saghlamken dégen.

Muxbir: qachan tekshürüsh qildinglar?
Oqughuchi qiz: 2016-yili 12‏-ayda qilghan. Netijisi chiqqanda biz körüp qandaq késilinglar bolsa özimiz téléfon qilimiz,dégen. Saq chiqtimikin, téléfon qilmidi.

Muxbir: mekteptiki pütün balilar hemmisi salametlik tekshürüshke qatnashtimu bu qétim, pütün balilar?
Oqughuchi qiz: hemminglar qatniship, ashu netijenglarni élip kélinglar, dégen.

Da'iriler bu qétimqi salametlik tekshürüshining puqralarning salametlikini qoghdashni meqset qilghanliqini ilgiri sürsimu, biraq bu, Uyghur pa'aliyetchiliride uning meqsitige qarita bezi gumanlarni peyda qilghan idi.

Amérika kolombiye uniwérsitétining tébbiy penler mutexessisi, doktor memet'imin ependi, buning qandaq meqsetni nishan qilghanliqigha pakit bolmisimu, biraq bu xil tekshürüshler shexslerning bi'ologiyelik uchurini yighishni öz ichige alghan her xil meqsetlerde élip bérilishi mumkinlikini bildürdi.

U mundaq deydu: “Bu tekshürüshke kelsek, bu her xil meqsetlerde élip bérilishi mumkin. Insanlarning salametlik sanliq ambirini peyda qilish. Buning ichide DNA bar, mesilen, bi'ologiyilik belge deydu, bu, her bir insan özige xas. Buni oxshimighan meqsetlerde ishlitish mumkin. Insanlarning salametliki üchün ishlitish mumkin. Uningdin kéyin herbir shexsning bi'ologiyilik kimlikige arxip turghuzush üchün ishlitishi mumkin. Hazir anglawatimiz, chet'elliklerning barmaq izini alidighan tüzüminimu yolgha qoyuwatidu. Bumu hemmisi bir döletning bixeterliki üchün sanliq melumat ambiri turghuzush. Bu ishlar gherb elliride xéli burun bashlan'ghan. Biraq gherb elliride bezi nersilerni tekshürüshning meqsitige asasen tekshürmekchi bolghan ademning ijazitini alidu. Éniq chüshendürüp mawu qan élishning meqsiti mundaq, qoshulamsiz-qoshulmamsiz dep. Bizning u yerde qan élip tekshürüshning oxshimighan meqsetliri bolushi mumkin. Yene biri, tébbiy sahesidiki melum tetqiqatlar üchün sanliq melumat élish meqsiti bolushi mumkin”.

Lékin doktor memet'imin ependining qeyt qilishiche, gherb elliride shexslerning bi'ologiyilik uchur mexpiyetliki qattiq qanunlar arqiliq saqlinidu. U, xitayda shexslerning bi'ologiyilik uchurining qandaq meqsetke ishlitilishini nazaret qilidighan kontrol méxanizm yoqluqini bildürdi.

Memet'imin ependi mundaq deydu: “Ishlitish meqsitide, emdi bu yerde u, gherbning kishilik hoquq yaki shexsiyiti dégen nuqtinezerdin alghanda, bu, xeqning rayini almighan. Buni peqetla shundaq, dep qarashqa bolidu. Emdi u xitayning ölchimi boyiche shexsiyge kélidighan ziyan peqetla shu alghan qanning az-köplüki bilenla cheklendi,dégen gep. U yerde insanlarning rayigha, shexsiyet hoquqigha yalghuz bu qan élish jehette emes, bashqa nurghun jehettimu héchqandaq étibar béridighan ish yoq. Yalghuz bu shexsiyiti emes, nurghun bashqa jehettiki shexsiyetlerge, mesilen, doxturxanilargha kélip palani késel méning tughqunimti, shuning késel némisini béring, dése béridu. Buni chekleydighan undaq bir qanun-tüzüm yoq.”

Xitay axbaratining ashkarilishiche, da'iriler bu qétimqi omumiy xelq salametlik tekshürüshke 36 ming 400 neper sehiye xadimini seperwer qilip, uninggha bir yérim milyard som xejligen.