2016‏-Yili sichüende az dégende 3 Uyghur “Tor térrorluqi” bilen eyiblinip qolgha élin'ghan

Uyghur rayonida arqa-arqidin yüz bergen hujum we qarshiliqlar tüpeyli, élip bérilghan xitay qoralliq küchlirining térrorgha qarshi manéwiri. 2014-Yili 8-may, béyjing.

Xitayning sichüen ölkilik jama'et xewpsizlik nazariti yéqinda 2016‏-yil ichide pash qilin'ghan “Térrorluqqa” a'it 9 tipik déloni élan qilghan. Bu 9 déloning yettisi tor térrorluqigha alaqidar bolup, ulardin 3 kishining Uyghur ikenlikini perez qilish müshkül emes.

Xitay hökümiti yaki xitay axbarat wasitiliride, bu ücheylenning toluq ismi, salahiyiti, kimliki, sichüen'ge kélishtiki meqsiti, kespiy we bashqa jehettiki ehwallirigha da'ir héchqandaq uchur bérilmigen.
Ularning kimlikige da'ir birdin -bir yip uchi ularning “Shinjangliq” ikenliki we ismining bash heripning xitaychidiki Uyghur isimlirigha xas teleppuzidur. Xitay “Junggo xewerler tori”ning ashkarilishiche, bu ücheylen, 2016‏-yili 2‏-ayda sichüenning lyangshen we gu'angyüen sheherliride qolgha élin'ghan.

Biz sichüenning gu'angyüen sheherlik j x idarisige téléfon qilghan bolsaqmu, lékin kechlik nöwetchiler uchur bérishni ret qildi. Bir kechlik nöwetchi xadim, qaysi aydiki “Tor térrorluqi” gha a'it Uyghur tutqunlarning ehwalini sorawatqanliqimizni soridi.

Saqchi xadimi mundaq dédi: “Wey! shundaq, bu gu'angyüen saqchi idarisi. Siz qaysi orundin. Siz bu ishni ete kündüzi téléfon qilip sorisingiz bolamdu. Bu sanliq uchurlargha kündüzi téléfon qilsingiz bolidu.Buni kündüzi sorang bolamdu, biz buni hazir bilmeymiz. Mende hazir uchurlar yoq, buni kündüzi sorang. Siz )shinjangliqlar(ning qaysi aydikisini sorawatisiz. Siz nimini sorimaqchi. Siz sorighan bu ishlarni saqchi ponkiti bir terep qilidu. Biz bilmeymiz. Öz waqtida qaysi saqchi ponkitigha délo melum qilin'ghan bolsa, shu saqchi ponkiti bir terep qilidu.”

Xitay“Junggo xewerler tori”ning qeyt qilishiche, ücheylenning biri térrorluqqa a'it bir sin körünüshini bashqilargha yollighanliqi seweblik qolgha élin'ghan. Qalghan ikkiylen aka-uka bolup, térrorluqqa da'ir bashqa bir sin körünüshini chüshürgenliki, körgenliki we bashqilar bilen shérikleshkenliki seweblik tutqun qilin'ghan.

Xitayning anti-térorluq qanuni kishilik hoquq pa'aliyetchilirining tenqidige uchrap kelgen. Amérikida olturushluq tor erkinlik pa'aliyetchisi li xongku'an ependining qarishiche, bu qanun nahayiti müjmel we ilastikiliq bolup, bu amanliq küchlirining uni süyi'istimal qilishigha yol achidiken.

Li xongku'en mundaq deydu: xityay hökümiti 60 nechche yildin béri (söz erkinlikige) nahayiti qopal tosqunluq qilip keldi. Seddichin tosmisi buning tipik misali. Seddichin tosmisi asasi qanun'gha xilap. Biraq siz buni qandaq sürüshtürisiz. Chünki, xitayda buni sürüshtüridighan musteqil méxanizm yoq. Héchqandaq bir sot seddichin tosmisini bikar qilalmaydu. Bu ehwalda siz térrorluqni teshwiq qilmisingizmu, lékin xitay hökümiti herqandaq bahane sewebni körsitip, öz yaxshi körmeydighan ademlerni, xususen Uyghurlarni térrorluqqa baghlap jazaliyalaydu.‏”

Li xongku'en yene, normal tor pa'aliyiti bilen tor térrorluq herikitining perqliq ikki xil uqum ikenlikini, biraq xitay hökümitining Uyghurlargha kelgende bu ikki xil uqumni arlashturiwetkenlikini bildürdi.

Li xongküen mundaq deydu: “Tor térrorluqining éniqlimisi nahayiti qattiq. Mesilen, siz jongnenxeyge, dölet organlirigha yaki kommunistik yashlar ittipaqining torigha hujum qilip, bu torni buzuwettingiz, nurghun uchurlarni oghrilap kétip, bu torni palech halgha chüshürüp qoydingiz deyli, mana bu tor térorluqi, mana bu tor buzghunchiliqidur. Mana buni tor térrorluqi dése bir gep. Qarshi terepke emili buzghunchiliq keltürüp chiqarsa, qarshi terepning nurghun mexpiy uchurlirini oghrilap ketse, buni tor térorluqi dések bolidu.”

Emma li xongküenning qarishiche, xitay hökümiti térrorluq, dewatqan nurghun nersiler térrorluq emes. U, buni xitay amanliq küchlirining köplep muqumliq puli élish üchün oydurup chiqiriwatqanliqini ilgiri sürdi.

Li xongküen: “ Uning muqumliqqa ajratqan puli nahayiti köp. Xitayning muqimliq puli uning herbiy xam chotidinmu jiq. Saqchi organliri bu puldin paydilinish üchün shinjang mesilisini köptürüp körsitiwatidu. Qeyerde Uyghur körse, shu yerde térrorluq bar, manga pul kérek, dewatidu. Emeliyette buning térrorluq emeslikini ularmu bilidu. Ular Uyghurlargha uwal qiliwatidu”dep körsetti.

Sichüen ölkilik j x nazaritining ashkarilishiche, mezkur ölkide bu yil pash qilin'ghan 9 térrorluq délosi ichidiki 7 tipik tor térrorluq dilosining qalghan 5 i, xitay puqralirigha chétishliqken.

“Junggo xewerler torining uchurida, tor térrorluqigha a'it bu 5 déloning oxshashla chet'el térrorluq sin körünüshlirini, höjjet, matériyallirini chüshürüsh, tarqitish, körüshke da'ir weqeler rikenliki, ularning qanuni jawabkarliqqa tartilghanliqini bildürgen.