Xeyrigülning yoldishi: ayalimning ölüp kétishide xitay saqchilirining jawabkarliqi bar (1)

Buningdin ikki kün awwal chet'el ijtima'iy taratqulirida xitayning tyenjin shehiride bir yerlik tunggan'gha nikahlinip, shu yerde yashap kéliwatqan xeyrigül ömer isimlik bir Uyghur ayal we uning inisining “Chégradin qéchishqa urun'ghan” dégen seweb bilen tutqun qilinip, xeyrigülning ölüp ketkenlikige da'ir bir uchur élan qilindi.

Mezkur uchurni xeyrigül ömerning tyenjinlik tunggan yoldishi jang long tarqatqan bolup, u xitay saqchilirining éghir ashqazan késili bar xeyrigülni qanunsiz tutqun qilip, uning késellik ehwalining éghirliship kétishi we ölüp kétishige seweb bolghanliqini ilgiri sürgen.

Jang long ijtima'iy taratquda élan qilghan uchurida yene xitay saqchi da'irilirining xeyrigül mesilisidiki jawabkarliqini sürüshtürüp, tyenjin sheherlik teptish mehkimisi, xitay j x ministirliqi we aliy teptish mehkimisige sun'ghan erznamisnimu teng élan qilghan. Biz mezkur uchurni éniqlash dawamida xeyrigülning tutqun qilinishi we ölüp kétish sewebige alaqidar bezi tepsilatlargha érishtuq.

42 Yashliq xeyrigül ömer esli maralbéshining sériqbuya baziri boz'ériq kentining turghuni bolup, u 2007‏-yillirida jang long bilen tonushup uninggha nikahlinidu. Xeyrigülning jang long bilen bolghan toyi uning 2‏-nikahi bolup, xeyrigül özining burunqi éridin bolghan qizi-nurbiye, sériqbuyida yalghuz qalghan anisi we bir inisi bilen singlisini tyenjin'ge ekéliwalidu. Bu yil 4‏-ayda amérikigha kélip amérikaning téksas shtatida turuwatqan jang longning seyshenbe küni radi'omizda bayan qilishiche, xeyrigülning béshigha kelgen péshkellik ularning 2015‏-yili 9-ayda xeyrigülning yurti -maralbéshigha bérip, uninggha pasport iltimas qilishi bilen bashlinidu.

U xeyrigül bilen 2015‏-yili 9‏-ayda maralbéshi nahiyesige bérip pasportqa iltimas qilip qaytip kélip, kéyinki yili 1‏-ayda xeyrigül we uning xébéyning sangjo shehiridiki inisining biraqla qolgha élin'ghanliqi, ularning chégradin qanunsiz chiqishqa urun'ghan, dep eyiblen'genlikini bildürdi.

Jang long mundaq deydu: “Bu ish mundaq boldi. Biz uninggha pasport élish üchün yurtigha barghantuq. Uning a'ilisidikilerning hemmisi dégüdek tyenjinde turatatti. Biz pasportqa iltimas qilip qaytip kélip 2015‏-yili 12‏-ayning axirlirida maralbéshi nahiyelik saqchi idarisi manga téléfon qiptu, ‛pasporti chiqay dédi. Siler derhal etrapinglardiki saqchi ponkitigha bérip, shu arqiliq barmaq izi qatarliqni ewetip béringlar‚ dep. Shuning bilen ayalim etraptiki saqchi ponkitigha bérip, resimge chüshti, barmaq izi, qan ewrishkisi dégendek nersilerni alghuzdi. Men bu nersilerni malbéshigha ewetip berdim. Shuningdin kéyin bir mezgil ötüp 2016‏-yili 1‏-ayning 19-küni ayalim qolgha élindi. U tyenjinde qolgha élindi. Chünki, biz maralbéshidin qaytip kelgentuq. Men eyni chaghda maralbéshigha bérip ayalimning tughqanlirining öyide turghan idim. Anglisam ularmu tutqun qiliniptu. Ularning öyi 2013‏-yili sériqboyidiki zorawanliq weqesi yüz bergen jaygha yéqin bolup, 200 métirdek kéletti. Sériqbuyida ayalimning a'ilisidikilerdin héchkim qalmighan idi. Uning dadisi bir toy qilip bir qanche yildin kéyin qaytish bolghan. U anisi, singlisi we inisini tyenjin'ge ekéliwalghan idi.”

Jang longning qeyt qilishiche, xeyrigül bilen oxshash mezgilde uning xébéy sangjoda ashxana échiwatqan inisimu qolgha élin'ghan. Jang long, xeyrigül we uning inisining oxshashla “Chégradin qanunsiz chiqishqa urun'ghan” dep eyiblen'genlikini bildürdi.

Jang lang: “U qolgha élinish bilen bir waqitta élimu qolgha élindi. Éli méning ayalimning 2‏‏-inisi idi. U ayalim qolgha élinishtin texminen ikki hepte awwal qolgha élin'ghan bolsa kérek. Bu yerde kawapchiliq qilidighan nurghun Uyghurlar bar. Da'iriler ayalimni shulargha téléfonda terjimanliq qilghan, dédi. Ayalim a'ile ayali idi. Ular ayalim we uning inisini oxshash bir seweb bilen qolgha aldi. Yeni chet'elge qéchishqa urun'ghan, dep. Eyni chaghda birqanche Uyghur biraqla tutqun qilin'ghan. Lékin ulardin beziliri qoyup bérildi. Peqet 4 kishi jazalandighu, deymen. Ayalimning inisi xébéy sangjoda qolgha élindi. U shu yerde ashxana achatti.”

Biz charshenbe küni xitay j x da'irilirining mezkur weqediki jawabkarliqini sürüshtürüp, Uyghur aptonom rayonluq j x nazaritining jinayi ishlar bash etriti, sériqbuya saqchi ponkiti, tyenjin sheherlik shiching shöbe saqchi idarisidiki munasiwetlik xadimlargha téléfon qilduq. Uyghur aptonom rayonluq j x nazariti we tyenjin shiching shöbe j x idarisidikiler téléfonimizni almidi. Sériqbuya saqchi ponkitidiki kechlik nöwetchi xadimlar bolsa téléfonni élip qoyuwetti.

Xeyrigül we uning inisi xitayning 2015‏-yili 12‏-ayda “Térrorluqqa qarshi turush qanuni” chiqirilip uzun ötmey qolgha élinidu. Uyghur kishilik hoquq teshkilatlirining bildürüshiche, mezkur qanun Uyghurlarni térrorluqqa qarshi küreshning nishanigha aylandurup qoyghan. Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen charshenbe küni mezkur weqege inkas bildürüp, “Xeyrigülning qismiti bu qanunning Uyghurlargha qandaq ziyankeshlik qiliwatqanliqining ré'al kartinisini sizip béridu” dédi.

Ilshat hesen: “Xitayning qanunlirida müjmel bolghan uqumla nahayiti köp. Mesilen, xitayning térrorluqqa qarshi turush qanunida térrorluq yaki térrorluq teshwiqati, dégen'ge bergen éniqlimisi héchqachan éniq emes. Bezide uning da'irisi kéngiyip, kishining normal diniy pa'aliyitini shuninggha kirgüzügili bolidu. Herqandaq bir musulmanni buning nishani qilalaydu. Xeyrigülning paji'elik aqiwitidin mushuni köreleymiz”.

Ilshat hesenning qeyt qilishiche, xitay hökümiti bu xil müjmel qanunlarni bikar qilip, musteqil edliye tüzümini yolgha qoymighiche bu xil naheqchilikler dawamliq yüz béridiken. U, “Qanunning müjmelliki qanunsizliqni keltürüp chiqiriwatidu” deydu.

Ilshat hesen: “Bu yerdiki qanunning müjmelliki qanunsizliqni keltürüp chiqiriwatidu. Her bir adem qanun'gha oxshimighan künlerde oxshimighan tebir bérip, uni qolliniwatidu. Xeyrigülning mesiliside xitay uningghimu shuni qollinip, u Uyghur bolghanliqi üchünla tehdit hésablap, qolgha alghan. Axirida türmide ölüp qélishidin özini qachurush üchün waqit ötüp ketkende andin uni chiqirip bergen. Démek, xitayni qanunsiz dölet dések téximu muwapiq bolidu” dédi.

Xeyrigül ömer 2016-yili 19‏-yanwar tutqun qilinip derhal Uyghur aptonom rayonluq j x nazaritige ötküzüp bérilgen. Lékin Uyghur aptonom rayonluq j x nazariti 2‏-ayning otturilirida uning érigha téléfon qilip, xeyrigülning salametlik ehwalida mesile barliqi, uning türme sirtida dawalinishigha yol qoyulidighanliqini bildürgen. Jang longning bayan qilishiche, u ürümchige bérip xeyrigülni doxturxanigha yötkigen bolsimu, biraq kéchikken idi.