Muhajirettiki Uyghur serxilliri xitayning aq tashliq kitabigha qarshi inkas qayturdi (2)

Xitay dölet ishliri mehkimisining axbarat ishxanisi teripidin élan qilin'ghan “Shinjangdiki medeniyetlerning qoghdilishi we tereqqiyati” namliq aq tashliq kitabta “Uyghur aptonom rayonidiki barliq milletlerning medeniyiti jungxu'a medeniyitining bir qismi” ikenliki we ularning yaxshi qoghdilip tereqqiy qilduruluwatqanliqini tekitlen'gen.

Xitayning mezkur aq tashliq kitabi Uyghurlar diniy étiqadi we medeniyet kimliki seweblik qattiq basturulushqa uchrap, milyonlarche kishi jaza lagérlirigha qamalghan, kommunizm idiyesi bilen atalmish jungxu'a medeniyiti Uyghur we bashqa az sanliq milletlerge mejburiy téngiliwatqan, xelq'ara jem'iyet bu heqte xitaygha bésim ishlitiwatqan bir shara'itta élan qilindi.

Amérikida olturushluq yipek yoli medeniyet tetqiqatchisi doktor qahar barat ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, xitay hökümitining mezkur aq tashliq kitabni élan qilish arqiliq özining Uyghur diyaridiki milletler siyasitini perdazlap körsitishke urunuwatqanliqini ilgiri sürdi.

Aq tashliq kitabning “Rayonda din we medeniyet hörmetlendi we qoghdaldi” dégen 3-bölümide “Shinjangning tarixtin buyan köp xil din we medeniyetler ortaq mewjut bolup kelgenlikidek alahidilikige asasen rayondiki puqralarning köp xil diniy étiqadi we medeniyet alahidiliki qoghdaldi. Her qaysi milletlerning til-yéziqida islam dini, budda dini we xristi'an dinigha a'it kitablar neshr qilindi. Her millet étiqadchi ammisining diniy éhtiyaji qanduruldi” déyilgen. Qahar barat ependi bu bayanlargha inkas qayturup, “Bular xitay kompartiyesining uzundin buyan rayonda dawamlashturup kelgen yalghanchiliq teshwiqati, xalas” dédi.

Qahar barat ependi 1980-yillarda muhemmed salih teripidin Uyghur tiligha terjime qilinip neshr qilin'ghan “Qur'an kerim” ning kéyinki yillarda xitay kompartiyesining siyasiy xahishi boyiche özgertilip we qayta siyasiy sénzordin ötküzülüp neshr qilin'ghanliqini eskertip ötti.

Qahar barat ependi yene bügünki shi jingping dewride Uyghur diyarida “Qur'an kerim” ge oxshash muqeddes diniy kitablarning köydürülüp, uni terjime qilghan muhemmed salih damollamgha oxshash diniy ölimalarning tutqun qilinip lagérlargha we türmilerge qamalghanliqini, hetta ularning lagérlarda paji'elik öltürülüshtek qismetlerge yoluqqanliqini tekitlidi.

Qahar barat ependi mezkur aq tashliq kitabning qeshqerdiki héytgah jamesidek tarixiy meschitlerning yaxshi qoghdilip kéliwatqanliqi heqqidiki laplar bilen tolghanliqini, bu bayanlarning pütünley yalghanchiliq ikenlikini bildürdi.

U axirida xitay kompartiyesi bu zéminda öz hökümranliqini tikligendin buyan rayondiki islam dinigha étiqad qilidighan yerlik musulmanlarning meschit- jamelirini chéqip weyran qilip kelgenlikini, hetta bügünki kündimu meschitlerge kirip namaz oqughan musulmanlarning lagérlargha qamiliwatqanliqini, meschitler chéqilip orni xitay tijaretchilirige bérilgenlikini, bezilirining kiyim tikidighan karxanilargha, bezilirining bolsa hetta köngül échish sorunlirigha aylandurulghanliqini bayan qilip ötti.

Muhajirettiki Uyghur közetküchilerdin amérika alem qatnishi idarisining aliy inzhénéri, doktor erkin sidiq ependimu pikir bayan qilip, “Atalmish aq tashliq kitabtiki mezmunlar Uyghur rayonidiki nöwettiki weziyetning pütünley tetüri,” dédi.

Erkin sidiq ependi xitay da'irilirining xelq'ara jama'etke hésab bérish yüzisidinla “Uyghur qatarliq rayondiki yerlik xelqlerning milliy medeniyiti qoghdiliwatidu” dégendek yalghan teshwiqatlarni élip bériwatqanliqini ilgiri sürdi. U “Xitayning bu xil yalghan teshwiqatliri meyli xitay ichide bolsun yaki xelq'arada bolsun, héchkimni aldiyalmaydu,” dédi.