Ilshat hesen: chén chüen'goning qoshmaq tughqan teshebbusi mentiqsiz we külkilik

Bu yil 9-aydin bashlap Uyghur rayonida hakimiyet béshigha chiqqan chén chüen'go Uyghur diyarida “Qoshmaq tughqan” teshebbusini otturigha qoyghan we bu teshebbustin kéyin xitay metbu'atlirida bir qisim xitay emeldarlarning yézilardiki Uyghur a'ililer bilen qoshmaq tughqan bolghanliqi xewer qilin'ghan. Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen 1-dékabir küni tor bétide élan qilin'ghan “Bir qisim Uyghurlar xitay kompartiyisining etiwarliq momisigha aylandi” mawzuluq maqaliside, chén chüen'guning mezkur teshebbusini tenqid we mesxire qilghan. Ilshat ependining qarishiche, meyli qan, meyli din, meyli medeniyet jehettin qilche ortaqliqi bolmighan ikki millet ezaliri arisida tughqandarchiliqni teshebbus qilish pütünley mentiqsiz؛ shundaqla insaniy tebi'et we jem'iyetning qanuniyitige xilap.

Yéqindin buyan xitay taratqulirida, Uyghur aptonom rayonining teyinlen'gen yéngi partkom sékrétari chén chüen'goning “Qoshmaq tughqan” teshebbusigha a'it xewerler köpeydi. Uyghur diyarining merkizi ürümchidin kichik nahiye, bazar, yézilardiki kadirlarghiche kéngeytilgen, hemme adem “Qoshmaq tughqan” bolush herikiti xitay taratqulirida Uyghur diyaridiki “Inaq keypiyat”ning ipadisi süpitide medhiyilen'gen bolsimu, emma xitay weziyitini yéqindin közitip kéliwatqan weziyet analizchiliri we Uyghur pa'aliyetchiliri bu xil sün'iy berpa qilin'ghan “Milliy inaqliq” ning emeliy ünümining yoqluqi tekitlimekte.

Amérika Uyghur birlikining re'isi élshat hesen ependi 1-dékabir Uyghur kishilik hoquq programmisi tor békitide xitay tilida élan qilghan “Birqisim Uyghurlar xitay kompartiyisining etiwarliq momisigha aylandi” serlewhilik filyetonida, teyinlen'gen emeldar chén chüen'goning teshebbusi bilen Uyghur diyarida “Qoshmaq tughqan” bolushtek sün'iy inaqliq herikiti yolgha qoyuluwatqan bolsimu, eger heqiqiy barawerlik siyasiti yürgüzülmise, Uyghur diyaridiki barghanche keskinlishiwatqan milliy ziddiyetning yenila hel bolmaydighanliqini yumuristik, kinayilik we we mesxirilik tillar bilen otturigha qoyghan.

Élshat hesen ependi bügün radi'omiz ziyaritini qobul qilip, özining mezkur filyetonni yézishigha seweb bolghan amillar we xitay emeldari chén chüen'goning teshebbusi bilen Uyghur diyarida daghdughiliq élip bériliwatqan atalmish “Qoshmaq tughqan” bolush herikiti heqqide öz qarashlirini otturigha qoydi.

Élshat hesen ependi sözide Uyghur diyarida chén chüen'goning “Qoshmaq tughqan” teshebbusi bilen dawamlishiwatqan sün'iy inaqliq herikitining meqsiti we netijisi heqqide toxtaldi.

Élshat hesen ependi sözide chén chüen'goning “Qoshmaq tughqan” siyasitining héchqandaq emeliy ünüm bermeydighan mentiqsiz, insan tebi'iti we jem'iyet qanuniyitige xilap bolghan qilmish ikenlikini tekitlep, “Xitay da'iriliri maw zédung dewridin bashlapla Uyghurlargha zorlap tangidighan bu xil teshshebbus we heriketlerni her xil namlarda élip barghan bolsimu, emma rayonda Uyghurlargha qarita yürgüzüwatqan milliy siyasitide barawerlik emes, belki Uyghurlarning maddiy we meniwi menpe'etige tajawuz qilinidighan, milliy örp-aditi we diniy étiqadi ayaq asti qilinidighan barawersiz milliy siyaset yürgüzülüp kéliwatqini üchün, Uyghurlarning xitay hökümitige bolghan naraziliq keypiyatining barghanche küchiyip, qarshiliq heriketlirimu yéqinqi yillardin buyan köpiyiwatqanliqini bildürdi.

Élshat ependi yene, mezkur siyasette tilgha élin'ghan kadirlar bilen amma “Qoshmaq tughqan” bolushta xitay we Uyghurning bir a'ile kishiliridek bolushi telep qilinishi, diniy étiqadi we milliy medeniyitide héchqandaq ortaqliqi bolmighan, hetta bir-birining medeniyitini yekleydighan ikki millet kishilirini sün'iy halda dostluq ornitishqa, hetta bir dastixanda ghizalinishqa mejburlash bolup, milletler ara qarmu-qarshiliqlar yamrighan bir jem'iyette sün'iy yosundiki “Qoshmaq tughqan” chiliq teshwiqatliri héchqanche ünüm yaritalmayla qalmastin, belki insaniyet exlaqi we kishilik insan heqlirige xilap bu xil qilmishlarning Uyghurlarning xitay hökümitige we rayonda barghanche köpiyiwatqan xitay köchmenlirige bolghan naraziliq we nepretni kücheytiwétidighanliqini agahlandurdi.

Xitay xewerliridin melum bolushiche, “Qoshmaq tughqan” bolush siyasiti Uyghur aptonom rayonining yéngidin teyinlen'gen emeldari chén chüen'go bu yil 9-ayda wezipige olturghandin kéyin yolgha qoyulghan. Xitay taratqulirida bu siyasetning meqsiti “5-Iyul weqesi” din buyan rayonda künséri jiddiyliship bériwatqan milletler munasiwitini yaxshilash dep körsitilgen.

Élshat hesen ependi xitay hökümet taratqulirida tekitliniwatqan “Milletler ittipaq” bolghan weziyetning hazirqi shara'itta emelge ashmaydighanliqini, emma eger xitay hökümitining bu arzusini emelge ashurushqa qarita heqiqiy semimiyiti bolsa, u halda aldi bilen nöwette yürgüzüwatqan barawersiz milliy siyasitini pütünley özgertishi kéreklikini tekitlidi.

Élshat ependi mundaq dédi: “Xitay hökümiti yillardin buyan Uyghurlargha qarita yürgüzgen siyasitide heqiqiy milliy barawerlik, milliy örp-adet we diniy étiqadni hörmetleydighan, kishilik hoquq kapaletke ige bolghan milliy siyaset yürgüzüshning ornigha, Uyghurlargha qarita barawersiz, milliy basturush we hetta milliy örp‏-adet we diniy étiqad haqaret qilinidighan bir qatar tengsiz siyasetlerni yürgüzüp keldi. Méningche, eger da'iriler bu xil basturush siyasitini özgertishte öz semimiyitini ipadilise, belkim nöwette rayonda barghanche keskinlishiwatqan milliy ziddiyetlerde yumshash weziyiti barliqqa kélishi mumkin. Emma da'iriler hazir daghdugha bilen élip bériwatqan atalmish “Qoshmaq tughqan” bolush herikiti, méningche, meyli qan, meyli din, meyli medeniyet jehettin bolsun, qilche ortaqliqi bolmighan ikki millet arisida tughqandarchiliqni teshebbus qilish pütünley mentiqsiz؛ shundaqla insaniy tebi'et we jem'iyetning qanuniyitige xilap qilmish!”