Malayshiyaliq, doktorant Uyghur sawaqdishini qutquzush üchün heriketke ötken

Ata-anisini körüsh üchün yurtigha qaytip, “Yighiwélish lagérigha” qamalghan malayshiya téxnologiye uniwérsitétining doktor aspiranti gülgine tashmemetning aspirantliq guwahnamisi. (Waqti we orni éniq emes)

Ata-anisini körüsh üchün yurtigha qaytip, “Yighiwélish lagérigha” qamalghan malayshiya téxnologiye uniwérsitétining doktor aspiranti gülgine tashmemet. (Waqti we orni éniq emes)

Malaysiya téxnologiye uniwérsitétining doktorantliq oqushini bashlash aldida turghan gülgine tashmuhemmetning yurtigha qaytip ketken 6 aydin buyan iz-dériki bolmighan. Nöwette uning gérmaniyediki hedisi we malaysiyadiki sawaqdashliri imza toplash, xitay elchixanisigha er sunush qatarliq heriketler arqiliq uni qutuldurush üchün tirishmaqta iken.

Gülgine tashmuhemmetning hazir gérmaniyede yashawatqan hedisi gülzire xanimning sözlep bérishige qarighanda, gülginening ündidardiki eng axirqi ghuwa süritidin u qérindishining xeterlik ehwalda ikenlikini sezgen. Bu xuddi uninggha “Hede méni qutulduruwal” dep signal bériwatqandek tuyulghan we u endishe ilikide singlisini izdeshke kirishken iken.

Hedisi gülzire xanimning éytishiche, dadisini saqchilarning soraq qilghanliqi qatarliq a'ilisi uchrighan bésimlar seweblik téxi yéngila aspirantliqni püttürgen gülgine tetilge chiqipla héchnémige qarimay a'ilisige qaytishni qarar qilghan.

Gülzire yene, singlisining sawaqdishi, xitay qénidin bolghan malaysiyaliq yéqin dosti semmyning asasliq küch chiqirip, malaysiya téxnologiye uniwérsitétida gülgineni qutquzush chaqiriqigha awaz toplap, mektep we chet'ellik oqughuchilarni bashquridighan organlargha iltimas sunush heriketlirini élip bériwatqanliqini bildürdi.

Malaysiya téxnologiye uniwérsitétining doktor aspiranti semmy ziyaritimizni qobul qilip, özining gülgineni 2017-yili 26-dékabir küni ku'alalumpurdiki ayrodromidin xitaygha uzitip qoyghanliqini, lékin buning “Uni axirqi körüshüm bolup qalidu” dep oylapmu baqmighanliqini bildürdi.

Semmy mundaq dédi: “Gülgineni qaytmasliqqa köndürüsh üchün qilghan nesihetlirige alghan jawabimni untuyalmaymen. Uning ata-anisigha, a'ilisige bolghan méhri-muhebbiti, pidakarliqi méni bekmu tesirlendürgen idi. Uning ‛ketmisem bolmaydu, öydikiler qiyin ehwalda, men bérip ölsemmu ularni yalghuz qoymasliqim kérek. Meyli néme bolmisun ata-anamning yénida bolghum bar‚ dégenliri, uning manga qilghan axirqi bayanliri. Uningdin kéyin déyishiwalghinimizdek gülgine ündidarda süritini almashturush arqiliq öyge bixeter yétip barghanliqidin belge bergen boldi. Yene bir mezgildin kéyin pütünley xewersiz qaldim. Gerche ilgiri Uyghurlar heqqide gülgine nurghun nersilerni sözlep bergen bolsimu, u jayning weziyitining bu qeder xewplik ikenlikini qiyas qilalmighan ikenmen.”

Semmy özining gülgine bilen dost bolush jeryanliri heqqidimu sözlep berdi.

Semmy mundaq dédi: “Bilemsiz? dostum gülgine bekmu aq köngül, méhriban we tolimu özgiche. Biz bir qétim yétim balilar parawanliq mektipide xalis ders ötüsh jeryanida tonushqan. Gerche mektipimizde xitaydin kélip oquydighanlar köp bolsimu, u, mektipimizdiki birdin-bir Uyghur oqughuchi idi we shundaqla bashqa xitaydin kelgenlerdin her jehette perqlinetti. Men gülgineni bek yaxshi körimen, biz mekteptiki chaghlirimizda bille ayrimay yürettuq. Biz aram künlirimizni ijtima'iy parawanliq xizmetlirige xalis yardem bérish, yétim-yésirlargha méhir yetküzüshke oxshash ehmiyetlik ishlar bilen ötküzettuq. Oqush xirajitimiz üchün birlikte gülchilik mulazimiti qilattuq. Men uninggha ‛gina‚ dep kichik isim qoyuwalghan. Dostum ginani bekmu séghiniwatimen. Men hazir uning hayat ikenlikini bilsemla boldi. Chünki ginani izdesh jeryanida Uyghurlar diyarigha a'it barliq uchurlarni izdidim. Uyghurlarning weziyitini xelq'aradiki axbaratlardin we erkin asiya radi'osidin bilgenséri ginadin bekmu ensireydighan bolup qaldim. Uyghurlar heqiqeten bekmu éghir weziyette iken. Xewerlerde déyiliwatqan lagérlar emeliyette qorqunchluq türme iken. Dostumning shundaq jayning biride ikenlikini oylisam bekmu azablinimen. U bir bigunah, méhriban insan. U bundaq adaletsizlikke layiq emes. Chünki u héchqachan jinayet ötküzüp baqmighan. U tiriship ige bolghan oqush pursitidin, hayatidin mehrum qalmasliqi kérek.”

Semmyning tonushturushiche, malaysiya téxnologiye uniwérsitéti malaysiyadiki ikki chong uniwérsitétning biri bolup, xitay oqughuchilarning sani alahide köp iken. Emma bu qétim gülgineni qutquzush üchün awaz toplash pa'aliyitige xitay oqughuchilar intayin passip mu'amile qiliwatqan bolup, 3 aygha yéqin waqitta aran 100 din artuq adem erzge imza qoyghan.

Semmy gülginening qoyup bérilip oqushini dawamlashturushi üchün qiliwatqan tirishchanliqlirining netijisining oylighandek bolmaywatqanliqini tekitlep, hazir erzini qedemmu-qedem mektep we akadémiye derijisige qeder qilghan bolsimu, xitay elchixanisigha imzaliq sunulghan erzge jawab téxi kelmigenlikini bildürdi.

U yene, malayshiyaning xitaydiki elchixanisi bilenmu alaqiliship doktor aspiranti gülgineni qutquzushni telep qilghan. Emma, elchixanidikiler uninggha xitay pasportidiki birining malaysiyagha kélishige yol échip bergendin bashqa, biwasite halda xitay hökümitining bir puqrasini qayturup kélishke qurbi yetmeydighanliqini bildürgen iken.

Semmy yene gülginening hayati bixeterlikidin endishe qiliwatqanliqini, gülgineni qutquzush üchün élip bériwatqan pa'aliyitini kücheytish üchün xelq'araliq axbaratlargha anglitishni qarar qilghanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Dostum gülgineni malaysiyadiki mektep we akadémik orunlargha tayinipla malayshiyagha qayturup kélish mumkin bolmisimu, men uni izdeshni toxtatmaymen. Uni qutquzush üchün élip bériwatqan pa'aliyetlirimizni xelq'araning diqqitini qozghighudek sewiyege élip chiqishqa éhtiyajimiz bar. Epsuski mektipimizning intérnétidimu cheklimiler bolghanliqi tüpeyli, gülginening weziyitini keng da'iride anglitishta riqabetke uchrimaqtimiz. Men radiyoyinglar arqiliq xelq'ara jem'iyetning bu bigunah, tirishchan, aq, köngül dostum gülginege yardem qilishini semimiy soraymen”.

Xitay hökümiti bulturdin bashlap Uyghur éli miqyasida “Terbiyelesh merkezliri” namidiki yighiwélish lagérlirini kéngeytip qurup, chet'ellerge chiqip kirgen we chet'el bilen alaqisi bar Uyghurlarnimu shu xil lagérlargha nuqtiliq solimaqta.

Gerche gülginening ghuljidiki melum lagérda ikenliki ilgiri soriliwatqan bolsimu, uning néme üchün, qaysi jaygha qamalghanliqi heqqide éniq melumat yoq. Biz uning hedisi teminligen, ghuljidiki adrési arqiliq shu mehelle etrapidiki saqchixana we mehelle komitétliridin gülginening ehwalini sürüshte qilishqa tirishqan bolsaqmu, munasiwetlik organlarning héch birige téléfon uliyalmiduq.

Xitay hökümitining Uyghur diyarida keng kölemlik lagérlarni qurup Uyghurlarni jazalawatqanliqidek weziyet xelq'araliq axbaratlarda ashkarilinishqa bashlighandin buyan, chet'elning Uyghur diyari bilen bolghan téléfon alaqiside kashilining kücheygenliki, hetta bezi jaylarning alaqisining pütünley üzüp tashlan'ghanliqi ilgiri sürülmekte.