Rabiye qadir xanim: xitay atalmish “22-Aprél térrorluq weqesi” ning tepsilatini ashkarilishi kérek

Xitay axbarati 8-yanwar küni xotende 3 gumandarning étip öltürülüsh weqesini xewer qilish jeryanida ashkarilan'ghan we 2015-yili yüz bergenliki tilgha élin'ghan atalmish “22-Aprél térrorluq weqesi” muhajirettiki Uyghur pa'aliyetchilirining diqqet we endishisini qozghidi. Dunya Uyghur qurultiyi re'isi rabiye qadir xanim, mezkur weqening yüz bérip bir yil 9 ayghiche yoshurun tutulushini, buninggha oxshighan yene köpligen weqening hazirghiche sir tutuluwatqanliqining ispati dep qaraydu.

Rabiye xanim yene mezkur weqede Uyghurlar teripidin élip bérilghan bir heqqaniy küresh we yaki xitay qoralliq küchliri sadir qilghan éghir bir jinayet dunyadin yoshuruluwatqan bolushi mumkin dep texmin qilidu we xitay da'irilirini weqening tepsilatini ashkarilashqa chaqiridu.

Biz weqe heqqidiki perez we chaqiriqlirini bilish üchün rabiye xanim bilen söhbet élip barduq.

So'al: dunya Uyghur qurultiyining “22-Aprél weqesi” déyilgen bir weqedin xewiri bolghanmu?
Jawab: xewirimiz bolghan emes, meyli xitay, meyli chet'el axbaratida bu heqte héchnerse déyilmigen. Shunga weqening yüz bérip 1 yil 9 aydin kéyin ashkarilinishi bizni endishige séliwatidu.

So'al: siler endishiliniwatqan nuqta qaysi?
Jawab: sherqi türkistanda mana mushuninggha oxshighan köpligen qanliq weqelerning bolghanliqi we uningdin bizning we dunyaning xewersiz qalghanliqi. Téximu muhimi éghir bir paji'e yaki chong bir dölet térrorining sir tutuluwatqanliqi.

So'al: rayon weziyitini yéqindin bilgüchiler bolush süpitinglar bilen 22-aprél weqesini qandaq bir weqe bolushi mumkin dep texmin qilisiler?
Jawab: ilgiri köp qétim yüz bergen'ge oxshash térror déyilgen bu weqede köp sanda kishi ölgen, hetta xitay qoralliq küchliri xitay xelqimu qobul qilalmaydighan derijide bir wehshiylikni sadir qilghan, weqede ölgenler arisida ana, balilar bolushi mumkin.

So'al: Uyghur rayonida 2014-yili mayda qattiq zerbe bérish dolquni qozghalghan, 22-aprél weqesi ene shuningdin bir yil kéyin'ge toghra kélidu, weqe shu qattiq zerbe bérish jeryanida yaki shuning aqiwiti süpitide peyda bolghan dep texmin qilishqimu bolamdu sizche?
Jawab: elwette bolidu, chünki qattiq zerbe bérish jeryanida yüzlerche meydan ochuq meydan soti échildi, minglarche kishi türmige tashlandi؛ mana bu zulumgha, bu basturushqa qarshi bir isyan, bir küresh otturigha chiqqan we bu heqqaniy küreshni dunyadin yoshurush üchün weqeni yoshurup kéliwatqan bolushi mumkin. Yüz bergen weqediki qarshi terepning yoli shübhisiz derijide toghra, kürishi heqliq bolghanliqi üchün, uni ashkarilashqa jür'et qilalmighan bolushi mumkin.

So'al: xitay xelq'ara sehnilerde özlirining qanun döliti ikenlikini, yüz bergen weqelerni qanun boyiche bir terep qiliwatqanliqini ilgiri süridu, xitayning 22-aprél weqesini shunche uzun'ghiche ashkarilimasliqi shu teshwiqatigha uyghunmu?
Jawab: körüp turuwatimiz, türkiye réyno térrorluq weqeside, amérika boston, firansiye parizh térrorluq weqeliride weqening jeryanini tepsiliy xewer qildi, opiratsiyelerni qedemmu-qedemmu, künmu-kün xewer qilip turdi. Dunyaning bashqa jayliridiki térrorluqlarni ashkarilighili boliduyu, néme üchün xotendikisini bolmaydu? chünki, xitayning qorqidighan bir yéri bar, u bolsimu heriketler térrorluq emes, zulumgha qarshi heriket, erkinlik kürishi. Xitayning sadir qiliwatqini bir qanun dölitide yüz bérishini texminmu qilghili bolidighan ishlar emes.

So'al: bu weqe heqqide xelq'ara jama'ettin yaki xitay tereptin kütidighanliringiz néme?
Jawab: eger xitay hökümiti özige ishense, ijra'atliri qanuniy da'iride dawam qiliwatqan bolsa, weqening tepsilatini ashkarilishi kérek, ismi yoq, jismi yoq kishilerni térrorluq bilen eyibligendin, ularning kimliklirini ashkarilishi, a'ile tarixiy, ma'arip arqa körünüshi, weqege türtke bolghan seweblerni ashkarilishi kérek. Xitayning térrorluq dep atighan bir weqening uchini chiqirip qoyup tepsilatini ashkarilimasliqi, melum menidin éytqanda xelq'ara jama'etni közge ilmighanliqi, xelq'ara ehdinamilerni depsende qilghanliqi we bu qilmishidin körengligenliki. Biz shunga xelq'ara teshkilatlarni 22-aprél weqesining tepsilatini éniqlash üchün musteqil tekshürüsh élip bérishqa we buning tégishlik yolliri üchün heriketke chaqirimiz. Axirida eskertidighinim, xitay da'iriliri xitay köchmenlirini ürkütmeslik üchün bu xil weqelerni sir tutuwatqan bolushi mumkin, xitay köchmenliri öz bixeterlikini közde tutup bolsimu, xitay hökümitidin bu xil weqelerni ashkarilashni telep qilishi, basturush heriketliridin hésab sorishi kérek.