Rabiye qadir xanim: hindonéziye da'irilirini Uyghur gumandarlargha insanperwerlik nuqtisidin mu'amile qilishqa dewet qilimen

Bügün axbarat wasitiliride hindonéziye saqchilirining 24-aprél küni yene bir Uyghur gumandarni étip öltürgenliki xewiri élan qilin'ghandin kéyin, muxbirimizning so'allirigha jawab bergen dunya Uyghur qurultiyi re'isi rabiye qadir xanim bu heqte pikir bayan qilip, hindonéziye da'irilirini Uyghur gumandarlargha qarita insanperwerlik nuqtisidin mu'amile qilishqa dewet qildi. U, hindonéziyening nöwette sotliniwatqan 4 neper Uyghurni xitayning qayturup ekétish telipini ret qilghanliqigha minnetdarliq bildürüsh bilen birlikte, hindonéziyediki térrorluq guruppisigha qétildi dep qaralghan 5 Uyghur gumandarni étip öltürgenlikige epsuslan'ghanliqini bildürdi, shundaqla nöwette izdiliwatqan yene bir Uyghur gumandarni tirik qolgha chüshürüshke we sotta bir terep qilishqa dewet qildi.

So'al: bügün hindonéziyening yene bir Uyghur gumandarni étip öltürgenliki heqqide xewer chiqti, bu, mushuning bilen hindonéziyediki térrorluq teshkilatigha qétildi, dep qaralghan 5-Uyghur gumandarni étip öltürüshi, mezkur guruppining ichidiki 6- gumandarni izdewatqanliqi heqqide xewerler bar, buningdin bashqa yene 4 Uyghur gumandar hindonéziyede sotliniwatidu. Siz bu ehwallargha, jümlidin hindonéziye da'irilirining Uyghur gumandarlargha qaratqan mu'amilisige qandaq qaraysiz?

Jawab: men aldi bilen hindonéziye hökümitining xitay terepning hindonéziyediki 4 Uyghur mehbus bilen bir xiyanetchi emeldarni almashturush telipini ret qilghanliqigha, bu arqiliq 4 Uyghurning hayatini ölüm xewpidin qutuldurghinigha Uyghur xelqi namidin rehmet éytimen. Shuning bilen birlikte tünügün hindonéziyediki térrorluq guruppisigha qétilip qalghan yene bir Uyghurni étip öltürginige, buning bilen besh Uyghur gumandarning hindonéziye saqchilirining qolida ölgenlikige epsuslan'ghanliqimni bildürimen we qéchip yürüwatqan yene bir Uyghur gumandarni bir terep qilishta uni tirik qolgha chüshürüp, sotlash üchün tirishchanliq körsitishke dewet qilimen.

So'al: Uyghur gumandarlarning hindonéziyediki bir térrorluq guruppisigha qétilghanliqi we qétilishqa heriket qilghanliqi heqqide melumatlar bar, bu heqte néme deysiz?

Jawab: aldi bilen nezerdin saqit qilinmasliqi kérek bolghan bir nuqta bar, u bolsimu bular mezlum bir milletning ezasi. Uyghur milliti bügün dunyada eng éghir zulum astida yashawatqan bir millet. Xitayning siyasiy weziyitige diqqet qilip kéliwatqanlargha melum, nöwette xitaydiki eng jiddiy, eng keskin mesile milletler mesilisi, jümlidin Uyghur mesilisi. Ürümchide “2009‏-Yili 5-iyul weqesi” yüz bérip nurghun adem öldi we iz-déreksiz ghayib boldi, bulardin 200 nechchisining ölginini we mingdin artuq kishining késilgenlikini xitay özi étirap qildi we élan qildi.

2014‏-Yili yekende “ 28‏-Iyul qanliq basturushi weqesi” yüz bérip mingdin artuq kishi ölgenliki, 3 yéza nopusining pütünley qiriwétilgenliki ijtima'iy axbarat wasitiliride xewer boldi, xitay bu weqede “98Térrorchi” ning ölgenlikini élan qildi. 2014-Yili 18-séntebir küni sherqi türkistanning bügür nahiyiside zulumgha qarshi isyan kötürgen 56 Uyghurni neq meydanda étip tashlighanliqini xitay özi xewer qildi. Buningdin bashqa a'ile boyiche oqqa tutulghan, jemet boyiche türmige solan'ghan yüzlerche paji'eni xelq'ara axbarat wasitilirining xewer arxipliridin köreleymiz, mana paji'eler axbarat erkinliki qattiq chekliniwatqan xitaydin peqet ashkarilinip qalghanliri.

So'al: siz Uyghur gumandarlarni shu hindonéziyediki radikal teshkilati bilen alaqisi yoq yaki yoq bolushi mumkin démekchimu?

Jawab: démekchi bolghinim, bu yerde dunya nezerdin saqit qilmasliqi kérek bolghan bir nuqta bar, u bolsimu bular zulumdin qéchip chiqqanlar, zulumdin qachqandimu éghir bedellerni tölep chiqqanlar. Bularning chet'elge chiqqandin kéyin oxshimighan guruppilargha yoluqup qélishi, ulargha waqitliq tayinip qélishi, hetta baghlinip qélishi chüshinishke bolidighan ehwallar.

So'al: yeni térrorluq guruppilirigha qétilip qalghan Uyghur gumandarlargha perqliq mu'amile qilinishi kérek démekchisiz?

Jawab: elwette shundaq, ular peqet zulumdin qachqanlar. Shunga bu Uyghur gumandarlarni bir terep qilishta ular chétilip qalghan guruppidiki gumandarlardin perqliq mu'amile qilinishi kérek, bu bir insandarchiliq mesilisi, bir heqqaniyetchilik mesilisi we adaletperwerlik mesilisidur.

So'al: “Uyghur gumandarlargha perqliq mu'amile qilinishi kérek” dégen telipingizni yenimu konkrétraq éytip bérelemsiz?

Jawab: choqum tirik qolgha chüshürülüshi, tutulghan dölet yaki üchinchi bir dölette sotqa tartilishi, sotlan'ghanda ularni ene shu radikal guruppilargha chétilishqa seweb bolghan amillar, shara'itlar éniqlinishi, höküm chiqirishta asaslinishi kérek. Bu jehette amérikining gu'entanamo türmisini échip gumandarlarni tekshürüsh-soraq qilish tejribisini ülge élishqa boliduki, xitayning neq meydanda étip tashlash wehshiylikini ülge almasliq kérek.

So'al: bu mesilige qarita hindonéziye xelqining jama'et pikri qandaq boluwatidu? buninggha diqqet qildingizmu?

Jawab: ürümchide “2009‏-Yili 5-iyul weqesi” yüz bergende buninggha naraziliq bildürüp qilin'ghan tunji namayish hindonéziyede bolghan, biz hindonéziye xelqige ishinimiz, hindonéziye sotiningmu adalitidin guman qilmaymiz. Shuning üchün 4 Uyghur gumandar sotlan'ghanda pozitsiye bildürmiduq, deslepki ikki Uyghur étiwétilgendimu inkas qayturmiduq, tünügün 5-Uyghurning étilishi we yene bir Uyghurning izdiliwatqanliqi méni échindurdi, azablidi we bu muraji'etni yézishqa mejburlidi.