Amérika dölet mejlisining guwahliq yighinida xitayning pilanliq tughut siyasitini bikar qilish otturigha qoyuldi
2016.02.04

3-Yanwar ötküzülgen guwahliq bérish yighinini amérika dölet mejlisining xitay ishlar komitéti chaqirdi. Mezkur guwahliq bérish yighini b d t ning bu yilliq kishilik hoquq yighini kéler ay jenwede bashlinidighan mezgilge toghra kelgen. Ayallar mesilisi jenwediki yighinda muzakirige qoyulidighan muhim témilarning biri.
Charshenbe künki “Jinsiy qirghinchiliq: xitaydiki ghayib qizlar” namliq yighinda, xitay pa'aliyetchi sey ling, amérikiliq aptor we zhurnalist mara wésténdal, amérikidiki xitay pilanliq tughut tetqiqat ornining diréktori juli brenning qatarliq pa'aliyetchi we tetqiqatchilar guwahliq berdi.
Yighinda amérika awam palata ezasi, xitay ishlar komitéti re'isi kristofér simit, xitayda er-ayal nisbiti éghir tengpungsizliqqa duch kéliwatqanliqini eskertip, buning adem qachaqchiliqini kücheytiwatqanliqini ilgiri sürdi. U jinsiy qirghinchiliq bir “Qerellik bomba” dédi.
Kristofér simit mundaq dédi: “Jinsiy qirghinchiliq yoshurun yoqitish xaraktérlik tragédiye bolupla qalmay, u yene nopus qurulmisidiki qerellik bomba. U bolupmu xitayda zor ijtima'iy, siyasiy, bixeterlik tehditi.
Xitay dunyada éghir er-ayal jinsiy nisbet tengpungsizliqigha duch kéliwatidu. Hökümet da'irilirining resmiy statistikisidin melum bolushiche, hazir xitayda toy qilish yéshidiki erlerning sani ayallardin 34 milyon artuq.
Walis hadson'gha oxshash nopus mutexessislirining qarishiche, xitayda erlerning sani ayallardin bundaq zor kölemde éship kétishi ijtima'iy muqimsizliq peyda qilidu, jinayet sadir qilish nisbiti we jinsiy zorawanliqlarni arturidu. Bu xitayda alliburun qiz-ayallar qachaqchiliqini kücheytiwetti.”
Kristofér simit yene, hazir xitayning dunya ayal jinsiy qachaqchiliqining jelp qilish merkizige aylan'ghanliqini bildürdi. U, buningdin “Chongqur endishe qiliwatimen” deydu.
Kristofér simit: “Xitay dunya jinsiy tijaret qachaqchiliqini jelp qilish merkizige aylandi. Men buningdin chongqur endishe qiliwatimen. Biz wiyétnam, birma, kambodzhagha oxshash sherqiy jenubiy asiya elliride ayallar qachaqchiliqining körünerlik artip, xitaydiki adem qachaqchilirining jinsiy suyi'istémal qilishigha uchrighanliqini körüp yettuq. Xitaygha qéchip barghan shimaliy koréyelik ayallar oxshashla tehdit astida. Ular adem qachaqchilirining mejburi emgekke sélishi we xotunluqqa mejburlishigha uchrap keldi. Qachaqchilarning ayallarni mejburi emgekke sélishi, xotunluqqa mejburlash ehwali oxshashla xitaydiki ölkiler otturisida mewjut éghir hadise.”
Mutexessislerning ilgiri sürüshiche, xitayda er we ayallar nisbitidiki éghir tengpungsizliqni nuqtiliq ikki amil keltürüp chiqarghan. Uning biri, xitayning pilanliq tughut siyasiti, yene biri, xitay jem'iyitining oghullarni arzulap, qizlarni yekleshtek en'eniwi jemet qarshidur.
Xitay pa'aliyetchi sey ling yighinda guwahliq bérip, jinsiy yekleshke qarshi urush insaniyetni qoghdash urushi bolupla qalmay, uning yene tinchliqni qoghdash urushi ikenlikini ilgiri sürdi.
U, er-ayallar nisbitidiki tengpungsizliq 2-dunya urushida yaponiyening ishghaliyetchilik herikiti, pakistan, afghanistandiki toqunushlargha élip barghanliqini bildürdi.
Sey ling: “Bügünki xitayda 37 milyon yash xotun bolmighachqa toy qilalmaydu. Bundaq zor kölemlik jinsiy perqning éghir aqiwiti bar. U, adem qachaqchiliqi we pahishiwazliqning ewj élishi bilen chétishliq. Hazir dunyadiki jinsiy qachaqchiliqning 60% ni xitay igileydu. Tarixiy nuqtidin alghanda, erler nisbitining éship kétishi muqimsizliq peyda qilip, döletlerni ishghaliyetchilik yoligha méngishqa élip baridu. Sanliq melumatlardin melum bolushiche, 2-dunya urushida yaponiye, hazirqi zamanda pakistan bilen afghanistandiki urushlar jinsiy tengpungluqning buzulushi bilen alaqidar. Shunga, qizlarni yekleshke qarshi turush u noqul qizlarni qoghdash, insaniyetni qoghdash urushila emes. U yene tinchliqni qoghdash urushidur.”
Sey ling yene, xitay jem'iyitining saghlam tereqqiyati üchün pilanliq tughut siyasitini bikar qilish bilen birge, xitay jem'iyitidiki oghulni qedirlep, qizlarni xorlashtek bu xil xahishqa xatime bérishning zörürlükini eskertti.
Sey ling: “Xitayda jinsiy qirghinchiliqni ikki xil amil keltürüp chiqiriwatidu. Buning biri, hökümetning pilanliq tughut siyasiti, yene biri, oghul bolsa tughup, qiz bolsa tughmasliq xahishi.
Shunga, jinsiy yekleshke xatime bérip, hayatliqni qedirlesh xahishini jem'iyetning barliq qatlamlirida qurup chiqish kérek. Buning üchün kona xahishlarni yéngip, yéngi qarashni turghuzush üchün pütkül jem'iyetni yéngilashqa toghra kélidu. Bu ikkisini birla waqitta élip bérish zörür. Chünki, bu ikkisini bir-biridin ayriwétishke bolmaydu. Shunga, méning teklipim ikki perzentlik pilanliq tughut siyasitini bikar qilip, tughutqa héchqandaq cheklime qoymasliqtur.”
Yighinda amérika awam palata ezasi pittén'gér xitayning pilanliq tughut siyasiti uning menpe'itige ikenlikini agahlandurdi. U, ikki perzentlik pilanliq tughut siyasiti uning bir perzentlik pilanliq tughut siyasitidin bir az yaxshidek qilsimu, emma u yenila xitayda emgek küchi yétishmeslikni éghirlashturup, yashlarning yükini éghirlashturuwétidighanliqini bildürdi.
Péttin'gér mundaq deydu: xitayning pilanliq tughut siyasiti uzun mezgillik murekkep hem omumiy yüzlük nopus, insaniy, we iqtisadiy aqiwet peyda qilidu. Bügün xitayda erkekler ayallardin 34 milyon artuq. Delillerdin melum bolushiche, pilanliq tughut siyasitining wiyétnam, koréye qatarliq qoshnilirida uzun mezgillik tesir peyda qilidighanliqi melum. Jinsiz tengpungsizliqning sherqiy-jenubiy asiyada adem qachaqchiliqini kücheytken. Kambodzha, wiyétnam, birma we bashqa döletlerdiki qiz we ayallarning xitaygha élip bérilip, xotunluqqa mejburlinish, jinsiy suyi'istémal uchrash ehwali éghirlashqan. Bu, xitayda nopusning qérishini arturup, emgek küchining aziyishini, yashlarning a'ile qurushni qiyinlashturghan. Shunga, xitayning pilanliq tughut siyasitini dawamliq yolgha qoyushi u xelq'ara kishilik hoquq ölchemlirige xilapla emes, u yene xitayning öz menpe'itige ziyanliq.
Lékin xitay hökümiti ikki perzentlik pilanliq tughut siyasiti xitay iqtisadini kelgüsi 35 yilda 30 milyon emgek küchi bilen teminlep, xitay nopusining qérishini 2% astilitidighanliqi, iqtisadni 0.5 Pirsent östüridighanliqini ilgiri sürüp keldi.