Уйғур елида пиланлиқ туғут хизмитини яхши ишләп мәңгүлүк әминлик бәрпа қилиш тәләп қилинди

Мухбиримиз ирадә
2016.10.12
pilanliq-tughut-ikki-perzentlik.jpg Хитай аниниң қошкезәк балилирини бағчида ойнитиватқан көрүнүши. 2015-Йили 30-өктәбир.
AFP

Йеқинда уйғур елида ечилған сәһийә-пиланлиқ туғут системисиниң шинҗаңға ярдәм бериш хизмити йиғинда, пиланлиқ туғут хизмитини чиң тутуп ишләш вә тәдриҗий һалда барчә милләтләргә охшаш пиланлиқ туғут сиясити йүргүзүшни ишқа ашуруш тәләп қилинған. Йиғинда оттуриға қоюлған бу мәсилә, уйғур көзәткүчиләрниң диққитини қозғиди.

29-Сентәбир күни үрүмчидә “мәмликәтлик сәһийә-пиланлиқ туғут системисиниң шинҗаңға ярдәм бериш хизмәт йиғини” ечилип, уйғур елиниң бундин кейинки сәһийә пиланлиқ туғут хизмәтлиридики муһим нуқта вә нишанлар бәлгиләп чиқилған. Йиғинға, уйғур елиға ярдәм бериватқанлиқи илгири сүрүлүватқан җяңсу, хенән, җеҗяң қатарлиқ өлкиләрниң сәһийә органлири, уйғур елида турушлуқ ишләпчиқириш-қурулуш армийиси вә уйғур елиниң һәрқайси җайлиридики сәһийә органлири вә мунасивәтлик кишиләр қатнашқан. Йиғинда, дөләтлик сәһийә-пиланлиқ туғут комитетиниң муавин башлиқи ваң пийән вә уйғур аптоном райониниң муавин рәиси тйән венлар муһим сөз қилип, уйғур елида пиланлиқ туғут хизмитини изчил һалда давамлаштурушниң муһимлиқини тәкитлигән. Йиғин һәққидә тәңритағ ториниң хитайчә бетидә берилгән хәвәрдин мәлум болушичә, дөләтлик сәһийә-пиланлиқ туғут комитети муавин башлиқи ваң пейән йиғинда қилған сөзидә, “уйғур елида икки пәрзәнтлик болуш сияситини омумйүзлүк һалда әмәлийләштүрүш вә тәдриҗий һалда һәммә милләтләргә баравәр пиланлиқ туғут сиясити йүргүзүшни ишқа ашуруш керәк” дегән.

Уйғур елида бурун, шәһәр нопусидики уйғурларға 2 пәрзәнт, хитайларға бир пәрзәнт, йеза нопусидики уйғурларға 3, хитайларға икки пәрзәнт болушқа рухсәт қилинидиған пиланлиқ туғут түзүми йүргүзүлгән иди. Бирақ, өткән йили ахирида мәмликәтлик хәлқ қурултийида елинған қарар билән пиланлиқ туғут сияситигә өзгәртиш киргүзүлгәндин кейин, шәһәр нопусидики хитайларғиму охшаш икки пәрзәнтлик болуш имкани туғулған иди. Шуниң билән бир вақитта йәнә, өткән йили мәзкур қанун йолға қоюлған охшаш мәзгилдә қәшқәрдә “җәнубий шинҗаң хизмәт йиғини” ечилип, уйғур елида йүргүзүлүватқан пиланлиқ туғут сияситиниң райондики һәммә милләтләргә охшаш иҗра қилинидиғанлиқи елан қилинған. Бу сөзни уйғур аптоном райониниң сабиқ партком секретари җаң чүншйән 2014-йилидила тилға алған. Бирақ, һечқандақ хәвәр мәнбәлиридә хитай рәһбәрлири бирдәк тилға еливатқан бу “уйғур елидики һәммә милләтләргә охшаш пиланлиқ туғут сиясити йүргүзүш” дегән сөзгә ениқ бир изаһат берилмәй кәлмәктә. Җүмлидин бу сөзниң йеза нопусидики уйғурларниң 3 пәрзәнт көрүши чәклинип 2 гә чүшүрүп қоюламду яки хитай йеза нопусиниң үч пәрзәнтлик болушиға рухсәт қилинамду, дегән соал мүҗмәлликини сақлимақта. Биз уйғур елиниң қәшқәр, хотән қатарлиқ җайлиридики йәрлик пиланлиқ туғут комитетлириға телефон қилип, әһвал игилимәкчи болған болсақму, бир җавабқа еришәлмидуқ.

Чәтәлләрдики көзәткүчиләр болса, пиланлиқ туғут сияситиниң әслидила кишилик һоқуққа пүтүнләй хилап бир сиясәтликини, униң мәйли қандақ шәкилдә болушидин қәтийнәзәр хитай һөкүмитиниң түрлүк амаллар арқилиқ аллиқачан уйғурларниң туғуш нисбитини амал бар чәкләп кәлгәнликини билдүрмәктә.

Америка уйғур бирләшмиси рәиси елшат һәсән әпәнди хитай һөкүмитиниң пиланлиқ туғут сияситиниң ахирқи мәқситиниң уйғурларни өз земинида һәқиқий түрдә аз санлиқ қилип қоюш икәнликини билдүрди.

Дәрвәқә, дөләтлик пиланлиқ туғут комитетиниң муавин башлиқи ваң пйән пиланлиқ туғут сияситини илгириләп әмәлийләштүрүш үчүн “пиланлиқ туғутқа әмәл қилған аилиләрни тәқдирләш вә уларни қоллаш” ни ашуруш, болупму җәнубий шинҗаңдики 4 вилайәт, областқа қарашлиқ йезилардики пиланлиқ туғут хизмитигә маслашқан аилиләрни алаһидә тәқдирләш, уларни алаһидә имтиязлардин бәһримән қилишни күчәйтишни тәләп қилған.

“мәмликәтлик сәһийә-пиланлиқ туғут системисиниң шинҗаңға ярдәм бериш хизмәт йиғини” да йәнә, уйғур аптоном райониниң муавин партком секретари тйән вен сөз қилип, сәһийә вә пиланлиқ туғут хизмитиниң райондики милләтләрниң ортақ мәнпәәти үчүн, әл райини утуш вә җәмийәт муқимлиқини сақлаш үчүн алаһидә роли барлиқини билдүргән. У сөзидә “хитай дөләт рәиси ши җинпиңниң шинҗаң хизмитидики муһим нишан һәққидә қилған сөзиниң роһини әмәлийләштүрүп, уйғур елидики барлиқ хизмәтләрниң әбәдий әминликни асас қилиши керәкликидәк нишанни чөридигән һалда, уйғур елидики сәһийә-пиланлиқ туғут хизмитини йәниму бир қәдәм күчәйтишимиз керәк” дегән.

Уйғур кишилик һоқуқ программисиниң тәтқиқатчиси һенрий садзевиски болса пиланлиқ туғут хизмити билән муқимлиқ вә әбәдий әминликниң давамлиқ һалда бирликтә тәләппуз қилинишиниң диққәт қозғайдиған бир мәсилә икәнликини билдүрди. У мундақ деди : “уйғурлар хитай һөкүмитиниң бихәтәрлик тәдбирлириниң нишаниға айлинип қеливатқан бир шараит астида, бу икки сөзниң давамлиқ биргә тәләппуз қилиниши уйғурларға интайин хата сигнал бериду. Бу аңлимаққа худди, уйғурларниң туғут нисбити хитай дөлитиниң бихәтәрлик мәсилисидәк туйғу бериду шундақла һәм уйғур елиға көпләп хитай көчмән йөткәш арқилиқ нопус тәңпуңлуқини бузуш хитай һөкүмитиниң һәқиқий нишани, дегән көз қарашни күчләндүриду.”

Уйғур аптоном районлуқ һөкүмәт йеқинда 2015-йилиға аит нопус статистикисини елан қилип, районниң омумий нопусиниң 23 милйон 600 миңға йетип, бир йилда 610 миң көпәйгәнликини елан қилған болсиму, бирақ униңда һәр қайси милләтләрниң нисбити айрим-айрим һалда очуқ елан қилинмиған иди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.