“... Xitay hökümiti özimu tarixtiki xataliqlirini boynigha élishi kérek”

Xitay, bu yil 2-dunya urushi ayaghlashqanliqining 70 yilliq xatire künini zor bir murasim bilen qutlashqa teyyarlanmaqta. Shunga ular, özining axbarat-teshwiqat wasitilirini qollinip, ikkinchi dunya urushi mezgilide yaponiyening xitay xelqige riyazet chektürgenlikini, yaponiyening tarixi xataliqi bilen yüzlishishi kéreklikini hedep teshwiq qilishqa bashlighan. Biraq bu, eyni yillarda xitay kommunist hakimiyitining ziyankeshlikige uchrighanlarda so'al peyda qildi. Bir qisim tarixchilar we shundaqla kambodzha qatarliq döletler bolsa, xitay hökümitini aldi bilen özining tarixi xataliqliri bilen yüzlishishke chaqirmaqta.

Xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan ikkinchi dunya urushida yaponiyening xitayda qirghinchiliq qilghanliqini ilgiri süridighan teshwiqatlirini kücheytip, yaponiyeni bu gunahini boynigha élishqa qistimaqta. Xitay bu yil séntebir éyida 2-dunya urushi ayaghlashqanliqining 70 yilliqini xatirilesh murasimlirini “Junggoning yapon tajawuzchiliri üstidin ghalip kelgenlikining yil xatirisi” süpitidimu zor tentene bilen kütüwélishni pilan qilmaqta. Shunga ular herqaysi teshwiqat-axbarat wasitiliri arqiliq yaponiyening ikkinchi dunya urushidiki tajawuzchiliqini hedep teshwiq qilishqa, metbu'atlirida yaponiyege hujum qilidighan, yaponiyeni tarixtiki xataliqliri bilen yüzlishishke chaqiridighan maqalilerni köplep élan qilishqa bashlighan.

Nyuyork waqti gézitining xewer qilishiche, xitayning yaponiyeni xataliqini tonushqa qistash herikiti bolsa, eyni yillarda xitay kommunist hakimiyitining ziyinigha uchrighanlarda so'al peyda qilghan. Xitaydiki musteqil tarixchi jang lifen nyuyork waqti gézitige qilghan sözide, eger xataliqini tonush toghra kelse, xitay kommunist hakimiyiti deslepki yilliridiki siyasiy térrorluq sewebidin milyonlighan insanning hayatigha zamin bolghanliqini qobul qilishi, kérek dégen. U “Xitay kommunist partiyisi tarixning özige paydiliq qismini teshwiq qilip, özige tenqid élip kélidighanlarni yoshurup qalidu” dégen.

Igilinishiche, xitay hökümiti hedep yaponiyeni xataliqini tonushqa qistighandin kéyin, yéqinda yaponiyelik kona bir diplomat bolghan küni miyaki yaponiyediki j p metbu'atida maqale élan qilip xitay kompartiyisinimu öz xataliqini tonushqa chaqirghan. U mundaq dégen : “Eger xitay bashqilarni 80 yil awwalqi tarixini aqlashqa urunmasliqqa chaqiriwatqan bolsa, undaqta xitay hökümiti özimu özining yéqinqi zamandiki tarixi bilen yüzlishishi kérek. 1950-Yillar, 60-70-yillar we elwette 1989-yilliri bilen yüzlishishi kérek. Emma epsuski, xitayda bu tarixi weqelerge a'it birmu muzéy yoq.

Amérika Uyghur birleshmisi re'isi alim séyitof ependi bu heqte toxtilip, xitay kompartiyisining öz hakimiyitini saqlap qélish üchün Uyghur, tibet we mongghul qatarliq milletlerning tarixi heqqidimu yalghan sözlep kelgenlikini bildürdi.

Xitay hökümitidin tarixta bolup ötken ishlarni esli boyiche yash ewladlargha anglitishni telep qiliwatqan peqetla yaponiye emes. Kambodzhadiki tarixchilarmu mushu köz qarashta. Ular 1975-1979-yilighiche bolghan ariliqta kambodzhada kommunist kamar roj teripidin élip bérilghan qirghinchiliqqimu xitayning yantayaq bolghanliqini ilgiri süridu. U qirghinchiliqta kambodzhada texminen 2 milyon'gha yéqin adem ölgen. Bu heqte mexsus kitab yazghan tarixchi anju mértaning nyuyork waqtigha éytishiche, xitay eyni chaghda kamar rojning eng chong qollighuchisi bolghan. Yémek-ichmektin tartip, qoral-yaraghqiche, hetta herbiy xadimlarghiche teminligen. Bu réjimning öz xelqini qiriwatqanliqini körüp turup, ulargha dawamliq inzhénérlirini we herbiy meslihetchilirini ewetip, bu kommunist shériklirini terbiyileshni dawam qilghan iken. Emma xitay hökümiti bu seweblik héchqachan kambodzhadin kechürüm sorap baqmighan.

Nyuyork waqti géziti mundaq dep yazghan: xitaydiki mekteplerde oqutulidighan tarix kitablirida kambodzhadiki kamar réjimidin söz échilmaydu. Wiyétnam kambodzhadiki kamar réjimini örüwetkenliki üchün xitayning wiyétnamdin öch élish üchün 1979-yili wiyétnamgha bésip kirip, aylarche urush qilghanliqini tilgha almaydu. Xitayning bu taktikisi ishqa yarighan bolsa kérek, xitaydiki yashlar héchqaysisining bundaq bir urushning bolghanliqidinmu xewiri yoq. Shu sewebtin bolsa kérek, eyni chaghda wiyétnamgha bérip urushqa qatnashqan herbiylernimu kéyin xitay tashliwetken. Shangxeyde yashaydighan sabiq herbiy ayliq teminatigha 350 yüen qoshup bérishni telep qilip 6 yil dawa qilghan biraq aqturalmighan. Xitaydiki tarix kitablirida chawshyen urushi nahayiti jiq orun alghan. Bu urush xitayda “Amérikigha qarshi turup, chawshyen'ge yardem bérish urushi” dep atilidu. Biraq, xitay hökümiti tarix kitablirida bu urushning shimaliy koréye jenubiy koréyege hujum qilghanliqi üchün yüz bergenlikini tilgha almaydu.

Qiziqarliqi, yéqinda xitay bash ministiri li kéchyang bir qétimliq sözide “Dölet rehberliri özidin ilgiriki rehberler qilghan xataliqlarni boynigha élip, uningdiki mes'uliyitini üstige élishi kérek” dégen sözni qilghan. Alim séyitof ependi bolsa bu sözni xitay hökümitining aldi bilen özige dep, shu boyiche ish qilishi kéreklikini bildürdi.

Xitay tarixchi jang lifenmu sözide, xitayning tarixqa qarita semimiy pozitsiyide bolmasliqini, uning xelq'aradiki obrazighimu tesir yetküzüwatqanliqini bildürgen we “Eger bir künlerde xitay hökümiti ötmüshini boynigha élip, tarixi bilen yüzlishelise, u halda bu uning xelq'aradimu obraz tiklishige we xelqningmu qollishigha érishishige paydiliq bolghan bolatti” dégen.