Xitay “Intérnét bixeterlikige tehdit” peyda qilghan 15 ming kishini tutqan

Bügün xitay jama'et xewpsizlik ministirliqi bayanat élan qilip, xitayda “Intérnétni tazilash” herikiti bashlighandin buyan “Tor bixeterlikige” xilapliq qilghan 15 ming neper kishining qolgha élin'ghanliqini bildürdi.

Élan qilin'ghan bayanatta, qolgha élin'ghanlarning konkrét néme jinayet bilen qolgha élin'ghanliqi tilgha élinmighan. Biraq közetküchiler shi jinping hökümitining asasliq küchini intérnéttiki söz-pikir erkinlikini chekleshke qaratqanliqini bildürmekte.

Xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan intérnétqa qaratqan kontrolini mislisiz kücheytip, intérnét bashqurushqa a'it türlük qa'ide-qanunlarni yolgha qoydi. Seyshenbe küni xitay jama'et xewpsizlik ministirliqi élan qilghan bayanattin qarighanda, xitay saqchi da'iriliri xitay miqyasi boyiche 66 ming tor bet üstidin tekshürüsh élip bérip, 7400 jinayet délosi turghuzghan we bu intérnét bixeterlikige tehdit peyda qilish jinayiti bilen jem'iy 15 ming kishini qolgha alghan.

Jama'et xewpsizlik ministirliqi ötken aydin bashlap “Intérnétni tazilash” namidiki 6 ayliq bir heriketni bashlighan idi, emma bu qétim qolgha élin'ghanlargha a'it bezi dawalarning waqti ötken yili dékabirgha tutishidiken.

Igilinishiche, da'iriler bu qétimliq tor tazilash herikitide “Qanunsiz we ziyanliq uchurlarni tarqatqanlar we shundaqla sériq mezmunlar, tor qimarxanisi, tor arqiliq qoral we partlatquch satqanlar” tutqun qilin'ghanliqini bildürgen. Xitay da'iriliri yuqiridiki qanunsiz we ziyanliq uchurlarni tarqatqanlar dégen sözige ochuq éniqlima bermigen bolsimu, emma xelq'ara metbu'atlar buning xitay kompartiyisining hakimiyitige tehdit, dep qaralghan herqandaq uchur we uni tarqatquchini ipadileydighanliqini bildürdi. Buning eng yéqinqi misali bolsa tyenjindiki partlash weqesidin kéyin intérnétta weqege a'it resim-widé'olarning we bu heqtiki munazirilerning öchürülüshidur.

Birleshme agéntliqining xewer qilishiche, tyenjin da'iriliri bir er kishini “Intérnétta tyenjindiki partlashta ölgenlerning sanini mubalighileshtürüp xewer tarqatti” dégen jinayet bilen qolgha alghan.

Xitay jama'et xewpsizlik ministirliqi bügünki bayanatida eskertip “Jama'et xewpsizlik organliri bundin kéyin tor jinayetlirini tekshürüsh we uni yoqitishqa qaratqan küchini téximu ashuridu, tor jinayet guruhlirini tarmar qilidu” dégen. Derweqe, bayanat élan qilin'ghan oxshash künde xitayda pa'aliyet körsitiwatqan bir qisim kishilik hoquq teshkilatlirining we aktiplirining tor betlirining hujumgha uchrighanliqi melum boldi. Xitaydiki tyen'enmén oqughuchilar weqesining ziyankeshlikige uchrighanlarning we xitaydiki bashqa erzdarlarning awazi bolup, ularning mesililirini ashkarilap kéliwatqan “Tyenwang” namliq tor bet qurghuchisining xu'angchining bügün istansimizgha bildürüshiche, ularning tor béti seyshenbe küni etigendin buyan palech halgha chüshüp qalghan. Intérnéttiki barliq yollanmiliri öchürüwétilgen, xitayda échilishi cheklen'gen féyisbuk we gugulgha yollighan uchurlimu öchürüwétilgen. Xu'angchining bildürüshiche, bu yil kirgendin buyan bu ularning tor bétining 20-qétim hujumgha uchrishi iken. Xitaydiki emeldarlar arisidiki chiriklikni pash qilip kéliwatqan “Junggo közetküchiler we jama'et pikri” tor bétining istansimizgha bildürüshiche, ularning torgha en'ge aldurush nomurimu inawetsiz qiliwétilgen. Hazir tor betni échish mumkin emes iken. Teshkilat mes'uli li shindé sözide mushu yil ichide tor betning intérnéttiki sahe namini 50-60 qétim özgertip bolghanliqini inkas qilghan.

Xitay hökümitining Uyghur élidiki tor bet we tor bet qollan'ghuchilirigha qaratqan qamali téximu éghir. Téxi ötken hepte yeni, 6-awghust peyshenbe küni Uyghur aptonom rayon da'iriliri “Shinjang intérnét tori qanunsiz we nachar uchurlarni pash qilish supisi” ning resmiy échilghanliqini élan qildi. Bu arqiliq da'iriler kishilerning téléfon, ündidar, mikrobilog qatarliq köp xil shekiller arqiliq tordiki atalmish “Ziyanliq uchurlarni” pash qilsa bolidighanliqini, tor saqchilirining pash qilin'ghan ehwallar arqiliq “Torda dölet bixeterliki, milletler arisidiki munasiwetke buzghunchiliq qilidighan, radikal diniy eqidilerni tarqitidighan uchurlarni yollighanlarni qanun boyiche bir terep qilidighan” liqini uqturdi. Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit ependi bu heqtiki bayanatida, xitay hökümitining Uyghur élidiki intérnétqa qaratqan qamalining eng éghirliqini we buning asasliq meqsitining peqet rayonning emeliyitining, yüz bergen weqelerning esli mahiyitining xelq'aragha ashkarilinip kétishining aldini élish ikenlikini éytti.

2009-Yilidiki ürümchi weqesidin kéyin qolgha élin'ghan tor bet bashqurghuchiliri, tor bet qollan'ghuchiliri, yazghuchiliri we uningdin bashqa yene yéqinqi yillardin buyan “Intérnétta qanunsiz dini matériyallarni tarqitish, körüsh, saqlash” dégendek jinayet bilen hem shundaqla yüz bergen weqelerni torda ashkarilighanliqi üchün qolgha élin'ghanlarning sanining nechche yüzdin ashidighanliqi bildürülmekte. Közetküchiler eger xitayda “Tor bixeterliki qanun layihisi” maqullan'ghan teqdirde buning kishilerning söz-pikir erkinlikini téximu ilgirilep boghushidin endishe qilmaqta.

Xelq'ara kechürüm teshkilati asiya ishliri diréktori nikolas bikulin bu heqte roytérsqa bildürgen ipadiside, bu layihening 50-maddisining eger tasadipiy ehwallar yüz bergende da'irilerge intérnét torini késish hoquqi béridighanliqini eskertip, “Qanun maqullan'ghan teqdirde, bundin kéyin 2009-yili ürümchi weqesidin kéyin Uyghur élide intérnétning 10 ay boyiche késiwétilishidek weqeler xitayda qanunluq hésablinidu” dégen.