Yapon mutexessisliri xitayning “Térrorluqqa qarshi turush qanuni” heqqide toxtaldi

Xitay xelq qurultiyi ötken yili 12 - ayning 27 - küni “Térrorluqqa qarshi turush qanuni” ni tesdiqlighan idi. Xitay metbu'atliri 29 - iyul küni Uyghur aptonom rayonluq xelq qurultiyining “Térrorluqqa qarshi turush qanunini yolgha qoyush cha'irisi” n maqullighanliqini xewer qilghandin kéyin, yaponiye axbaratliridin döletlik téléwiziye qanili n x k we shundaqla “Asahi shimbun” qatarliq gézitler shundaqla yaponiyediki bir qisim xitay ishliri mutexessisliri bu heqte bezi oxshimighan qarashtiki pikirlerni bayan qilghan idi. Biz bu munasiwet bilen bir qisim köz qarashlarni élish üchün yaponiyediki xitay ishliri mutexessisliri bilen bu heqte söhbet élip barduq.

Aldi bilen ziyaritimizni qobul qilghan yaponiye Uyghur birliki teshkilatining re'isi doktor turmuhemmet hashim yaponiye axbaratliridiki xitayning térrorluqqa qarshi turush qanuni heqqidiki inkaslar toghrisida qisqiche toxtaldi.

Yaponiyede tonulghan qanun ishliri meslihetchisi qanunshunas yamada ependi xitayning Uyghurlarni basturushqa xelq'ara weziyettin etrapliq paydilinip ish körüwatqanliqi heqqide toxtilip: “B b s ning xewirige qarighanda, en'gliye hökümiti " sherqiy türkistan islam herikiti teshkilati"ni xelq'ara térrorluq teshkilatlar tizimlikige kirgüzgenlikini élan qilghan. Xitay islam dini jem'iyiti bilen jungxu'a din we medeniyet almashturush merkizining uyushturushi bilen ürümchide islam dinining otturahal yol tutush idiyesi xelq'ara muhakime yighini chaqirilip, yighinda otturahal yol tutush teshebbus qilinip, esebiylikke qarshi turush teshebbusnamisini élan qilghan. Yaponiye tor betlirining xewiride körsitilishiche, pakistan armiyesining bash shtab bashliqi général rahil sherif 1 - awghustta ürümchide ziyarette bolghanda, pakistandiki Uyghur qoralliq küchlirini qattiq basturushqa wede bergen. Mana bu, béyjing hökümitining Uyghurlarni qattiq basturush üchün xelq'aradiki we memliket ichidiki teyyarliq xizmetlirini teltöküs pütküzgenlikidin dérek béridu dep qarisaq xata bolmaydu” dédi.

En'gliye b b s ning xewiride körsitlishiche, en'gliye terep 20 - iyul “Sherqiy türkistan islam herikiti teshkilati” ni xelq'ara térrorluq teshkilatlar qatarigha kirgüzgen. Lékin, amérika hökümiti téxi bir qanche yil ilgirila xelq'ara térrorluq teshkilatlar tizimlikidin bu teshkilatni öchürüwetken idi.

Qanunshu'ans yamada:“Xitay kompartiyesi hazirqi waqitning özide meyli qandaqla heriket bolmisun, u heriket kompartiyege qarshi heriketla bolidiken uni basturidu. Biraq, xitayning élip bériwatqan basturush herikitide perq bar. Yeni Uyghurlarning barliq heriketlirini térrorluqqa baghlap basturush üchün térrorluqqa qarshi turush qanunini hazirlidi dések xatalashmaymiz. Bu dégenlik, xitay qanun da'iriliri Uyghur aptonom rayonida öz heq - hoquqini telep qilip xitaygha qarshiliq bildürgenlerni xalighanche qoral bilen öltürüsh we qirishni qanunlashturdi dégen gep. Lékin, bu xil basturush herikiti bilen xitay Uyghur élida tinchliqni qandaq emelge ashuralaydu? bunisi xitay kompartiyesigimu namelum. Chünki, xitayda hazir musteqilliq telep qilidighanlar yalghuz Uyghur, tibet, mongghularla emes, belki teywen, xongkong, awmén alahide rayonliridimu musteqilliq heriketliri ewj aldi” dédi.

Uyghur weziyitige uzundin buyan diqqet qilip kéliwatqan yaponiye takushoko uniwérsitétining xelq'ara éqim mesililiri mutexessisi proféssor fuji génki ependi bu heqte:“Bu qanunni térrorluqqa qarshi turush qanuni dep atighandin Uyghurlarning kishilik hoquq pa'aliyetlerni basturush qanuni dep ochuq atighan yaxshimikin dep oylaymen. Sewebi xitay Uyghur élida yüz bériwatqan barliq Uyghurlarning ish - heriketlirini xelq'ara térrorluq herikitige baghlap turup basturushni meqset qilghan. Hazir öz - özidin endishe qiliwatqan xitay hakimiyitide bu xil qanunlarning hazirlinishi, méningche ejeplinerlik emes. Biraq, qoral arqiliq basturush élip bérip tinchliqqa érishimen deydighan dewr ötüp ketti. Shunga xitay hakimiyitining tinchliq üstilige tinchliq bilen kélishi hem özige we özidiki musteqilliq telep qiliwatqan milletlerge shundaqla asiyaning tinchliqigha köp paydiliq dep oylaymen” dédi.

Uyghur élida xitayning basturush élip bérilwatqanliqi toghrisida yaponiyede köpligen kitab we maqalilerni élan qilghan, yaponiyede közge körün'gen xitay ishliri muxetessisi,teywenlik yazghuchi xu'ang wénshung ependi xitayning térrorluqqa qarshi turush qanuni heqqide toxtilip:“Méningche, xitay kompartiyesining bu qanunni shinjangda yolgha qoyushi belkim shinjangdiki Uyghurlarning diniy jehettin ottura sherqtiki islam döletliri bilen birge bolushi shundaqla Uyghurlarning türkiye yeni türkler bilen qérindash bolghanliqidin ibaret bu rayonlarda yüz bériwatqan qoralliq toqunushlarning shinjanggha tutushup kétishining aldini élish üchün qollan'ghan qanun - tedbirliri bolsimu, biraq, bu qanun bu rayonda belgilik ünümge érishelmeydu dep qaraymen” dédi.

Yaponiyede élip bériliwatqan Uyghur kishilik hoquq pa'aliylirige yéqindin köngül bölüp kéliwatqan we Uyghurlar toghrisida köpligen eserlerni élan qilghan yazghuchi bendo ependi xitayning bu qanunining bir xil endishe ichide yolgha qoyuluwatqanliqini bayan qilip :“Xitay weziyitide bir xil ensizlik bar. Mundaqche éytqanda, xitay hazir jenubiy taqim aralliri mesiliside xelqara jem'iyetning eyiblishige uchrawatqan, yaponiye bilen bolghan sénkako aral mesiliside yaponiyening küchlük bésimigha duch kéliwatqan, öz ichide bolsa musteqilliq heriketliri ewj alghan bir peytte, xitay zéminining parchilinip kétishidin endishe qilip türlük qanunlarni yolgha qoyup küchining bérishiche kompartiyeni saqlap qilishqa tirishiwatidu. Xitayning öz xelqi bilen Uyghurlargha tutqan mu'amilisini yaponiyediki aliy mekteplerde oquwatqan xenzu oqughuchilar bilen Uyghur oqughuchilargha junggo elchixanisi we konsulxanlirining mu'amilisidin éniq chüshiniwélishqa bolidu” dédi.

Igilishimizche, ötken yilning axiridin ta hazirghiche xitayning mezkur qanuni toghrisida yaponiyediki metbu'atlarda we shundaqla bir qisim xitay qanunigha da'ir ilmiy muhakime yighinlirida xitayning térrorluqqa qarshi turush qanuni izchil halda tenqidge uchrap kéliwatqan bolsimu biraq, yaponiyediki bir qisim kishiler yenila xitayning bu qanunni yolgha qoyushini xitay dölitining ichki ishi dep qaraydiken.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.