Йәкән вәқәсиниң бир қисим сирлири ечилди (1)

Уйғур исянчилар тәрипидин гөрүгә елинип, хитай сақчилири тәрипидин қошуп етиветилгән абдуғени турди. 2014-Йили май, йәкән.

Хитай тәрәп 28-июл йәкән вәқәси һәққидә елан қилған ахбаратида йеза башлиқи ғулам тохти билән йеза интизам тәкшүрүш секретари абдуғени турдиниң аталмиш террорчилар тәрипидин өлтүрүлгәнликини елан қилған вә һәтта уларға атап матәм мурасимиму өткүзгән иди. Мухбиримиз икки айға йеқин издиниш арқилиқ мәзкур икки әмәлдарниң аилә-тавабиатлири билән алақилишиш пурситигә еришти. Вәқәдә өлгән икки әмәлдарниң аяллириниң ашкарилишичә, ғулам тохти билән абдуғени турди вәқә йүз бәргән күни исянчилар тәрипидин гөрүгә елинған. Хитай қораллиқ күчлири исянчиларни қоршавға алғанда, ғулам тохти билән абдуғени турдиниму қошуп оққа тутқан. Әсир ғулам тохти нәқ мәйданда қолиға канай елип хитай қораллиқ күчлиригә “биз өзүңларниң адими, бизни атмаңлар” дәп мураҗиәт қилған, әмма хитай тәрәп бу мураҗиәткә пәрва қилмиған. Аилисидикиләр җәсәт вә кийимдики излардин абдуғени турдиниң көкрәк қисмиға 4 пай оқ тәгкәнликини байқиған, абдуғениниң аяли турсунгүл ханим, йолдишиниң 50 метир арилиқтин етиветилгәнликини илгири сүрди.

Ғулам тохтиниң аяли билән сөһбәт

Соал: сиз йәкән вәқәсидә қаза қилған дөңбағ йеза башлиқи ғулам тохтиниң аялиму?
Җаваб: шундақ мән шу.
Соал: йолдишиңизниң қазаға йолуқуш җәряни һәққидә сизгә немиләр билдүрүлди?
Җаваб: шу күни дөңбағ йеза секретари “елишқуда вәқә чиқти, дәрһал дөңбағқа келиң” дәп телефон қилған икән, шуңа йезиниң интизам тәкшүрүш комитети секретарини елип йолға чиққан, иккисиниң бири муқимлиққа, йәнә бири интизамға мәсул болғачқа. Мән йолдишимға “дөңбағқа барғичә елишқудин өтисиз, хәтәрлик бармаң, сақчилар немә иш қилиду? дөләт һәрбийләрни немишқа бақиду” дедим. У “мән елишқуда 6 йил ишлигән, әндишә қилма” дәп йолға чиққан.
Соал: қәйәргә кәлгәндә иш чиқипту?
Җаваб: елишқуға кәлгәндә чоң йолда машиниларниң көйүп кәткинини көрүп, оқ йол билән әмәс, ян йол билән меңипту, шу арилиқта шуларға (исянчиларға) йолуқуп қапту. Униңғичә барлиқ чоң-кичик йоллар (һәрбийләр тәрипидин) қамал қилинип бопту.
Соал: уларниң гөрүгә елинған йери қәйәр икән?
Җаваб: ночи кәнт.
Соал: ундақта, һәрбийләр исянчиларни қоршиған чағда, ғулам тохтиму тәң қоршавда қапту-дә?
Җаваб: шундақ бопту: у партийә-һөкүмәт бизни қоғдайду дәп ойлиған, иш ундақ болмай қапту. Өлүмгә кәлгәнләр бәк ечинип кәтти, хәлқ ичидә тәсири бәк яхши иди....
Соал: ундақта, сизчә йолдишиңизни у йәрдики хәлқ өлтүрмиди?
Җаваб: яқ, ундақ қилмайду....

Абдуғени турдиниң аяли билән сөһбәт

Соал: сиз йәкән вәқәсидә қаза қилған дөңбағ интизам секретари абдуғени турдиниң аялиму?
Җаваб: шундақ.
Соал: абдуғининиң бәдинидин 4 пай оқниң изи байқалди дегән гәп тоғриму?
Җаваб: тоғра.
Соал: җәсәтни сиз көрдиңизму?
Җаваб: көрдүм, қарисам көкрикидә 4 пай оқниң изи, көрүп һошумдин кәттим.
Соал: изниң пичақ изи әмәс, оқ изи икәнликини қандақ билдиңиз?
Җаваб: төшүк бәк кичик турса...Униң үстигә әтиси кийимини әкәлгәндә гаңсирида (майкисида) төт төшүк бар, у пичақниң изи әмәс, төшүктә көйүк изи бар....
Соал: оқта өлгәнликини билгәндин кейин, уруқ-туғқанларниң инкаси немә болди?
Җаваб: қейинапам кийимни көтүрүп әрз қилғили маңимән дегән, йолдишимниң ини-сиңиллири һәммиси хизмәтчи болғачқа, болғулуқ болди дәп қейинапамниң алдини тосувалди.
Соал: сақчиларға, бу оқта өлүпту, өзүңлар өлтүрүпсиләр демидиңларму?
Җаваб: вилайәттин башлиқлар йоқлап кәлгәндә қейинапам деди: “кинолардиму 1000 адәмниң ичидин бирни қутулдуруп чиқалайдикән, силәр немишқа 50-60 адәмниң ичидин уларни қутулдуруп чиқмидиңлар, уларни өзүңлар хизмәткә чақирип, өзүңлар етивәтсәңлар қандақ болиду” дәп йиғлиди. Башлиқлар “улар(исянчилар) ниңму қолида қорал бар, узун етишиш болди” дәп тәсәлли бәрди.
Соал: ундақта оқта өлгәнликини етирап қилди дегән гәп?
Җаваб: шундақ. Бирақ хәнзулардин өлгәнләрниң һечқайси бири оқта өлмәпту, уларниң (исянчиларниң) қолида қорал болған болса, хәнзулардинму оқта өлгәнләр болатти..
Соал: шу нәқ мәйданда, ғулам тохтилар билән исянчилар яки әскәрләр арисида немә гәпләр болунғанлиқидин хәвириңлар болдиму?
Җаваб: ғулам шаңҗяңниң (әскәрләргә) “биз өзүңларниң адими бизни атмаңлар” дәп лабада сөзлигәнликини аңлидим.
Соал: бизни атмаңлар дегән гәпни хәнзучә дәптуму? уйғурчиму?
Җаваб: хәнзучә. Чүнки һәр иккиси хәнзучә билиду?
Соал: ундақта, уларниң авази әскәрләргә йәтмәй қалған ишмиду-йә?
Җаваб: яқ, ундақ әмәс, оқ йеқинла йәрдин, 50-100 метир йәрдин етилипту.
Соал: әмисә, уқушмастин етиветиш еһтимали йоқ дегән гәп?
Җаваб: йоқ. Етип өлтүрүвәткүчә, путиға етип аман қойған болсиму өйдә бақардуқ....

Юқирида 28-июл йәкән вәқәсидә өлгән икки уйғур әмәлдарниң хитай тәрәп дегәндәк пидаийлар тәрипидин әмәс, хитай қораллиқ күчлири тәрипидин етиветилгәнлики һәққидә тәпсилий хәвәр бәрдуқ.