Xotendiki Uyghur déhqanlirining yerge igidarchiliq qilish hoquqi tartiwélinmaqta

Xoten gézitining 8-séntebirdiki xewirige qarighanda, yéqinda xitay déhqanchiliq ministirliqi yézilardiki hödde yerlerning hoquq tewelikini békitish toghrisida uqturush tarqatqan. Mezkur uqturushta her qaysi jaylar yézilardiki hödde yerlerning hoquq tewelikini békitish xizmitini tézlitip, 2018-yilining axiridin burun bu wezipini tamamlishi kérekliki bildürülgen. Yerliktin igiligen melumatlar mezkur siyasetning emeliyette Uyghurlarning térilghu yerlirini xitay höddigerlerge erzan bahada ötküzüp bérishni, shundaqla hökümetning yéza térilghu yerlirini mejburiy yosunda öz ilkige ötküzüwélishni qanunlashturush üchün chiqirilghanliqidin dérek bermekte.

“Xoten géziti”ge bésilghan “Déhqanchiliq ministirliqining yézilardiki hödde yerlerning hoquq tewelikini békitish, tizimlash we kinishka tarqitish xizmitini ilgiri sürüsh toghrisidiki uqturushi” da “Yer igidarliq hoquqi, yer ishlitish hoquqi we bashqa türlük hoquqlirini étirap qilish we békitish-hoquq tewelikini békitish dep atilidu. Her bir parche yerning hoquq teweliki yerni tizimlashqa iltimas qilish, yer tewelikini tekshürüsh, we békitish, royxetke élip tizimlash, yer kinishkisi tarqitish qatarliq tertipler arqiliq andin eng axirida étirap qilinidu we békitilidu. Bu, yerning déhqanlarning ‛muqim mülki‚ ge aylan'ghanliqidin dérek béridu,” déyilgen shundaqla “Déhqanlarning kolléktip igidarliqidiki yéri dölet teripidin bashqa éhtiyaj üchün éliwélinsa yaki ishlitilse, belgilime boyiche déhqanlargha toluqlima bérilidu,” dep izahlan'ghan.

Ilgiri igiligen melumat we inkaslardin xoten we Uyghur élining bashqa jayliridimu oxshash yerlik déhqanlarning yerliri, öy zéminlirining yoqilang bahaniler bilen hökümet teripidin erzan bahada sétishqa mejburliniwatqanliqi hetta zorluq bilen tartiwéliniwatqanliqi melum bolghan idi.

Undaqta, bu yéngi siyaset Uyghurlar 30 yilliq toxtam bilen höddige élip térip kéliwatqan yerlirining bundin kéyin yéngi yer igilirining qanunluq muqim mülkige aylanduruludighanliqidin dérek béremdu? bundin kéyin déhqanlar yerliridin ayrilip qélishtin ensirimisimu bolamdu?

Bu heqte éniq melumat élish üchün xoten wilayetlik hökümetke téléfon qilduq. Téléfonni alghan xadim bu xizmetke yer bashqurush orunlirining mes'ul ikenlikini dégendin bashqa jawab bermidi.

Xoten wilayetlik yer zémin bashqurush idarisige téléfon qilduq, téléfonni alghan xitay xadim, yer tewelikini békitish kinishkisigha qeyerdin iltimas qilishni sorighinimizda, u bu xizmetning tunji qétim bulturdin bashlap ishliniwatqanliqini, özimu ilgiri buninggha qatnashqanliqini bildürdi. Emma téléfonning “Erkin asiya radiyosi” muxbiridin kelgenlikini bilgendin kéyin, bu ishlargha éniq chüshendürüsh bérelmeydighanliqini bildürüp, “Déhqanchiliqqa mes'ul kadirlarni izdeng” dep téléfonni qoyuwetti.

Bu heqte xotendiki yerlik déhqanlardin melumat élishqa tirishtuq. Lop nahiyisining melum yézisidin téléfonni alghan bir déhqan ayal, yéqinda kent kadirliri kirip qolidiki yerlerni tizimlap chiqip ketkendin kéyin, “Yalghuz ikensen, bu yerlerni térimaydikensen, paydilanmaydikensen” dep 3 mo yérining 2 mosini ayda 60 som turmush kapalet puli bérip tartiwalghanliqidin shikayet qildi.

Xitay hökümitining bu yéngi qarari otturigha chiqqandin kéyinmu, yerlik hökümet organlirining yuqiriqi uqturush boyiche yerliridin ayrilghan, menpe'eti, heq-hoquqliri éghir dexli-teruzgha uchrighan déhqanlarning hoquqlirini kapaletke ige qilip, yerge igidarliq hoquqini qoghdashning ornigha, déhqanlarning yerlirini bolmighur wasitiler bilen tartiwélishni yenimu jiddiy élip bériwatqanliqi melum boldi. Biz qaraqash nahiyelik hökümetke téléfon qilip, ammining naraziliqini qozghawatqan bu mesilini izahlap bérishni soriduq.

Téléfonni alghan bir nöwetchi kadir bu uqturushining bultur 10-aydila chüshkenliki we bu yil yéngi yilning aldida xizmetni tamamlashqa tirishiwatqanliqini bildürdi. U, xelqning bu heqte naraziliqi barliqini inkar qildi. Bu kadirning bildürüshiche, nahiyening yolyoruqi boyiche, kentler kolléktip igilikidiki tashlanduq yerlerni hökümetning kéngeytish qurulushlirigha ötküzüp bergen iken. Kentning qalduq yerliride bezi déhqanlarning shexsi yerliri chiqilip ketken bolsa, ammini razi qilish üchün bu mesilini hel qiliwatqanliqini, emma hökümettin déhqanlarning qolidin tengshep ötküzüwalghan yerlerge heq bérish heqqide héchqandaq yol yoruq bolmighachqa, déhqanlarni qayil qilish üchün 9-ayning 20-giche bu xizmetni dawamliq ishleshke toghra kélidighanliqini bildürdi.

Buningdin 2-3 yil ilgirimu, qaraqashtiki déhqanlar, qolidiki térilghu we baghwenchilik qiliwatqan yerlerning hökümet teripidin mejburiy halda tartiwélin'ghanliqi, da'irilerning bu yerlerge muwapiq heqmu bermey, déhqanlarni razi qilmighanning üstige yangaq derexlirinimu qoshup tartiwalghanliqi heqqide shikayet qilghan idi.

Démek, nöwettiki jaylarda jiddiy élip bériliwatqan yerlerning hoquq tewelikini békitish xizmitining peqetla yenimu köpligen déhqanlarning yerliridin ayrilip qélishigha seweb bolidighanliqini, uning buningdin kéyin déhqanlarning yerliridin menggülük ayrilip qalidighanliqigha qanuniy höjjet teyyarlawatqanliqini körsitip bermekte.