Зубәйрә шәмсидин: хитай һөкүми уйғур яшлирини хитайға ишләмчиликкә йөткәштә пәқәт тактикисини өзгәртти

Хитай даирилири 2004-йилидин башлап рәсмий пилан бойичә йолға қойған “ешинча әмгәк күчлирини сиртқа йөткәп ишқа орунлаштуруш” сияситини барғанчә күчәйтип давамлаштурмақта. Уйғур елидики иш пурсәтлири хитай көчмәнлири тәрипидин игилинип, әксичә уйғур яшлириниң, болупму уйғур қизлириниң хитай өлкилиригә түркүмләп йөткилиши, мәзкур сиясәтниң уйғурларда әң күчлүк наразилиқ қозғиған тәрипи болуп кәлмәктә. Хитай һөкүмити 12-бәш йиллиқ пилан җәрянида йөткәп ишқа орунлаштурулидиған ешинча әмгәк күчлирини 11 милйонға йәткүзидиғанлиқини елан қилғандин буян, асас қатламларда актипларни ишқа селиш арқилиқ ешинча әмгәк күчлирини йөткәп ишқа орунлаштуруш сияситиниң тәшвиқатини техиму күчәйткән. Бу хил тәшвиқатлардики күчлүк миллий кәмситиш, хитай һөкүмитиниң һәқиқий мәқсити вә хирислирини йошуруп қалалмиған болуп, чәтәлләрдики уйғур зиялий вә паалийәтчилириниң күчлүк тәнқидигә учримақта.

“күрәш тәқдирни өзгәртиду” дәп тема қоюлған хитай һөкүмитиниң ешинча әмгәк күчлирини сиртқа чиқириштики йеңи тәшвиқати, йеқиндин буян пүтүн уйғур елиниң тәшвиқат васитилирини қаплиғандин башқа, “күрәш қилиш арқилиқ тәқдирини өзгәрткән типлар” арқилиқ уйғур елиниң барлиқ шәһәр, наһийә, йезилириғичә доклат бериш вә сөһбәт йиғинлирида хәлққә, хитай һөкүмитиниң ешинча әмгәк күчлирини сиртқа чиқириш сияситиниң хәлқни бәхткә, параван турмушқа йетәкләшни мәқсәт қилған дана сиясәт икәнликини тәшвиқ қилмақта.

Америкидики уйғур паалийәтчилиридин дуня уйғур қурултийи америка аяллар комитетиниң рәиси зубәйрә ханим,хитай һөкүмитиниң уйғур яшлирини хитай өлкиләргә йөткәш сияситидә ички вә ташқи бесим вә кашилиға дуч келиватқанлиқи үчүн, бу сиясәтни мәҗбурий йүргүзүштин мушундақ тәшвиқат арқилиқ хәлқни алдаш арқилиқ бу сиясәтни давам қилишқа мәҗбур болғанлиқини мулаһизә қилди.

Хитай һөкүмитиниң күчәйтип елип бериватқан уйғур йезилиридики ешинча әмгәк күчлирини йөткәп ишқа орунлаштуруш тәшвиқатида, ақту наһийиси үҗмә йезисидин 2007-йили биринчи түркүмдә җеҗяңға ишләмчиликкә барған уйғур қизлири ичидики рәйһангүлниң иш излири вә униң сөзлигән доклатини мисал қилишқа болиду.

Шинҗаңлиқ ишчи, хизмәтчиләрниң йетәкчиси, нәмуничи дегәндәк намларға еришкән рәйһангүл имир бу йил 22 яшта болуп, нөвәттә у уйғур яшлирини хитайға ишләмчиликкә йөткәштики башламчи вә бу сиясәтни тәшвиқ қилиштики нәмуничиға айланған болуп, у барған җайлирида бәргән доклатлирида яшларни “җәмийитимиздики иш күтүп турған яшларниң маңа охшаш идийини азад қилип көз қарашни йеңилап, балдуррақ бейиш йолиға меңишини үмид қилимән” дәп риғбәтләндүргән һәмдә өзиниң хитай тоқумичилиқ завутида ишләш җәрянида әмәлийитидин өткүзгән һәм һес қилғанлири һәққидә доклат берип “мана һазир дегән, шәһәр қизлиридин қелишмайдиған һаләткә кәлдуқ, мәйли туралғу җай, мәйли кийим-кечәк, мәйли йүрүш-туруш җәһәттә болсун, хели мәдәний йүрүшни өгәндуқ, мәдәний шәһәргә келип, мәдәний кийинип мәдәнийәтлик сөзләйдиған болдуқ” дәп, хитай өлкисигә берип ишләш пурситигә еришкәчкә, интайин мәдәнийлишип өзигә ишәнчиниң ашқанлиқини, кирим қилип өзинила әмәс, алисиниму бай қилғанлиқини һаяҗан билән ипадилигән.

Зубәйрә ханим болса, бу тәшвиқатларниң 5-июл үрүмчи қирғинчилиқи, 26-июн шявгуән ирқий қирғинчилиқидәк полаттәк испатлар алдида сахтилиқини ашкарилап қойидиғанлиқи, хитайниң һәр қандақ тәшвиқатниң өзиниң явуз сияситиниң мәқситини япалмайдиғанлиқини билдүрди.

Ешинча әмгәк күчлирини йөткәп ишқа орунлаштуруштики актип тәшвиқатчи рәйһангүлниң доклатида йәнә өзиниң йезидики турмуши билән хитай завутидики һаяти селиштурма қилинған болуп у “қиш вақти пайпаққа пул йоқ, очақ алдида титрәп олтурған чағлар, қелин қар яққан мәзгилдә аяғниң учини тешип чиққан путлиримиз, айлап, йиллап гөшиму йейәлмәй өткән ашу күнләр көз алдимға келәтти, немә дегән намратлиқ бесип кәткән чағлар-һә, бәзидә күн бойи ач қалған чағларни ойлисам, теним шүркүнүп кетиду, мән ойлаймән, һазир улуғ партийә, һөкүмәтниң тоғра сиясити астида мушундақ меһман сарайдәк өйләрдә йетип қопуватимән, кийинишлирим бурунқиға охшимайду, бурун сопунға пул йоқ, кийимимиз кирлишип кетәтти..., дәп тәсвирлигән.

Зубәйрә ханим болса, мана бу җүмлиләрниң хитай һөкүмитиниң уйғур елидә йүргүзүп кәлгән сиясәтлириниң уйғур деһқанларни қайси хил намрат һалға әкелип қойғанлиқини ашкарилап бәргәнликини, уйғурларниң бу намратлиқтин қутулушниң йоли, хитай өлкиләргә әрзан қуллуққа алдинип бериш әмәс, бәлки өз һәқ-һоқуқлири үчүн күрәш қилиш икәнликини көрсәтти.