Amérika-xitay kishilik hoquq söhbiti dunya metbu'atlirida

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, ereb memliketliridiki démokratiye shamilidin qorqup ketken xitay da'iriliri oxshash künning öz béshighimu kélishining aldini élish üchün kishilik hoquq aktipliri üstidiki nazaret we teqibni hessilep kücheytken idi. Yéqindin buyan xitayda kishilik hoquq aktiplirining arqa-arqidin ghayib bolup kétish weqeliri ewj élip, yéqinqi mezgil ichidiki eng yuqiri pellige chiqqan bolup, xitaydiki dangliq sen'etkar ey wéywéyning xitay da'iriliri teripidin qolgha élinishi mana bularning ichidiki eng ghulghula qozghighan bir weqe bolup hésablinidu.

Sen'etkar ey wéywéyning qolgha élinishi chet'ellerde qattiq munazire qozghap, xelq'ara jama'etning diqqitini xitaydiki kishilik hoquq weziyitige burighan del mushundaq bir peytte, amérika-xitay kishilik hoquq söhbiti échilmaqchi, ikki kün dawam qilidighan bu söhbet charshenbe küni bashlinidu. Bu qétimliq kishilik hoquq söhbiti amérika dölet mejlisining kishilik hoquq we emgekchiler hoquqi ishlirigha mes'ul mu'awin bashliqi maykél posnér bashchiliqidiki hey'et teripidin élip bérilidighan bolup, amérika dölet ishliri ministirliqi teripidin élan qilin'ghan bayanatta “Amérika-xitay kishilik hoquq söhbitide yéqindin buyan xitayda meydan'gha kelgen mejburiy ghayib qéliwétish, qanunsiz tutup turush, qolgha élish we jazagha tartish mesililiri shundaqla döletni qanun bilen idare qilish, diniy erkinlik, ishchilar hoquqi, az sanliqlar hoquqi we bashqa kishilik hoquq mesililiri otturigha qoyulidu” déyilgen.

Nyu-york waqti gézitide éytilishiche, amérika dölet ishliri ministirliqi teripidin élan qilin'ghan bayanatta nahayiti ochuq-ashkara halda “Mejburiy ghayib qiliwétish, qanunsiz tutup turush, qolgha élish we jazagha höküm qilish” dégen ibarilerning ishlitilishi binormal bir ehwal bolup, adette bu xil bayanatlarda bundaq sözler ishlitilishi nahayiti az körülidighan bir ehwal iken. Nyu-york waqti géziti amérikining bu xil ibarini ishlitishini amérikining xitayning kishilik hoquq weziyitidin jiddiy halda endishiliniwatqanliqining bir ipadisi, dep qarighan.

Amérika-xitay kishilik hoquq söhbitining del xitay hökümitini bésimni artturuwatqan mezgilge toghra kélishi közetküchilerning alahide diqqitini qozghawatqan mesililerning biri. Bundaq bir weziyet astida élip bérilidighan söhbetning netijisi we xitayning buninggha qayturidighan inkasining néme bolidighanliqi metbu'atlardiki mulahize témilirining biri bopqaldi. Washin'gton pochtisi géziti we nyu-york waqti gézitliride élan qilin'ghan maqalilerde birdek xitayning kéyinki mezgilde dölet ichide yolgha qoyuwatqan qattiq bésim siyasitining eng yuqiri pellige chiqqanliqi alahide gewdilendürülüp, buning yéqinqi 20 yildin buyan xitayda pikir erkinliki eng éghir depsendige uchrighan mezgil ikenliki ilgiri sürüldi. Shunga amérika-xitay kishilik hoquq söhbitining nahayiti jiddiy keypiyat ichide ötidighanliqi, buning ilgiriki yillardikidin alahide perqliq bolidighanliqi, buni amérika dölet ishliri ministirliqi teripidin élan qilin'ghan bayannamidin roshen körünüp turidighanliqi ilgiri sürülmekte.

Emma kishilik hoquq teshkilatliri bu söhbetning netijisige guman bilen qarimaqta. Kishilik hoquqni közitish teshkilati bu heqte élan qilghan bayanida, xitaydiki hazirqi weziyet, bu tür kishilik hoquq söhbetlirining küchining cheklik ikenlikini körsitip béridighanliqini, xitay hökümitining dawamliq halda xitay qanun bilen idare qilinidighan dölet, dep, qolgha élin'ghan aktiplarni xitayning qanunigha xilapliq qilghan kishiler, dep kelgenlikini, jümlidin bu xil kishilik hoquq söhbetlirining xitaygha emeliy bir tesirining yoqluqini éytqan.

Derweqe, bügün xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi xung léy ikki terep kishilik hoquq söhbiti heqqide muxbirlargha bergen bayanida, xitay kishilik hoquqqa hörmet qilip, uninggha kapaletlik qilip kelgen bir dölet, dédi we amérika bilen xitayning kishilik hoquqta perqliq chüshenchilerge ige ikenlikini, héchqandaq bir döletning buni bahane qilip turup, xitayning ichki ishigha arilishishigha yol qoymaydighanliqini éytti. Xung léyning bu sözlirimu kishilik hoquq organlirining amérika-xitay söhbitining emeliy küchige bolghan gumanini quwwetlendürmekte. Gherblik közetküchiler xitayning kishilik hoquq mesilisini hel qilishta bu xil ikki dölet söhbetlirining küchining yétersiz qalidighanliqini bildürmekte.

Emma shundaqtimu, chet'ellerdiki kishilik hoquq pa'aliyetchiliri amérikining kishilik hoquq mesiliside xitaygha qattiq teleppuz ishlitishi we öz meydanini saqlap qélishining muhim ehmiyetke ige ikenlikini bildürüp, amérika we gherb elliri rehberlirini bu heqte xitaygha toxtimay bésim ishlitishke chaqirmaqta.