Uyghurlar we tibetler xitayning siyasitidin qattiq narazi bolmaqta

Süret, 10 - iyul, jüme küni, medine isimlik 26 yashlik uyghur sodiger ayal, jümedin yanghan jamaetni bashlap namyish qiliwatqan körünüsh.

Xitay hökümet axbaratliri teripidin élan qilin'ghan nopus statstikisida, 1949 - yili Uyghur diyarida aran 6 % ni igileydighan xitay nopusi 2007 ‏ - yiligha kelgende 40 % ke yetken, bu san xitay eskerliri we a'ile tawabatliri, ishlepchiqirish qurulush armiyesi shuningdek aqqun xitay ishchilirini öz ichige almighan nopus statistikisi bolup, ishlepchiqirish qurulush armiyisini asas qilghan bu xitay köchmenliri partiye, hökümet, armiye organlirini we chong tiptiki karxanilarni manapol qilghan.

Ular Uyghur wetinide kökertish bahaniside istratégiyilik hoquqlarni qolgha élish bilen birge déhqanchiliq meydanliri, sheher ‏ - bazar qurulushinimu changgiligha kirgüzüwalghan. Shunga meyli xitay mütexessisiliri bolsun yaki Uyghur siyasetchiliri bolsun, Uyghur wetinidiki milliy ziddiyetni keltürüp chiqarghan tüp sewebni, eslidiki 6 % xitay nopusining bügünki künde hessilep artip kétishi tüpeylidin dep qaraydu. Emma xitay metbu'atliri buni " döletning birlikini qoghdash éhtiyajidin " dep baha béridu.

Uyghur siyasiy pa'aliyetchiliri bolsa xitay hökümitining Uyghur diyarida ijra qiliwatqan " döletning birlikini qoghdash " istratégiyisi asasidiki pilanliq tughut", " qosh tilliq ma'arip " shuningdek "diniy siyaset" lirining meqsiti, Uyghurlarning nopusini kontrol qilish, tilini yoqitish, örp ‏ - adet hemde medeniyitini yoq qilishtin ibaret dep qaraydu.

 Bolupmu köp sandiki Uyghurlarning ishsizliqigha yol échiwatqan xitayning "qosh tilliq ma'arip " siyasiti ikenlikini bildürgen Uyghur siyasetchiliri nöwette Uyghurlarning namratliq ichide turmush kechürwatqanliqini, " pilanliq tughut " siyasiti astida nopusining aziyip kétiwatqanliqini otturigha qoymaqta.

Nöwette Uyghur ilidiki we sirttiki Uyghurlar arisida " qarisang közüngni oyumen "," sözliseng tilingni késimen " dégen söz tarqalghan bolup, bu söz xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan siyasitining yighinchaqlan'ghan yeküni bolup, dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi esqerjan ependi mundaq deydu.

Milletler siyasiti tetqiqati bilen shughulliniwatqan Uyghur aptonum rayonluq partiye mektipining fakoltét mudiri chin xu'ang " shinjang géziti" de " milletler ittipaqliqi inaq shinjang berpa qilishning ol téshi" namliq maqalisini élan qilip maqaliside " milliy mesilini hel qilishtiki birinchi wezipe, az sanliq milletlerni tereqqi qildurush we algha basturush " dégen sözni ishletken, u Uyghur aptonum rayonida 2008 ‏ - yili namrat a'ile sani 2 milyon 850 ming dep yekün chiqarghan. Biraq ching xu'ang namratlarning millet terkipini ashkarlimighan, elwette ishsizliq nisbiti xitaydin éghir hésablan'ghan Uyghurlarning bu sanni teshkil qilidighanliqi, Uyghur ziyaliyliri teripidin jezimleshtürülmekte.

Ching xu'ang maqaliside yene 1952 ‏ - yilidiki milliy daramet bilen 2008 ‏ - yilidiki milliy daramet otturisida 46. 341 Hesse köpiyish bolghanliqini tilgha alghan bolup, milly daramet yüksek derijide köpeygen bir rayonda Uyghurlar asasliq salmaqni igileydighan 2 milyon 850 ming yoqsul a'ilining bar bolushi normal hadisimu ? dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi esqerjan ependi bu heqte yene mundaq deydu.

Tibettiki muqimsizliqning asasliq menbesi tibetlerning budda dinigha étiqad qilishi, bolupmu xitayning düshmini dalay lamagha choqunush mesilisi'i ikenligini bildürgen, merkizi dramsaladiki tibet parlamétining ezasi gésang ependi, tibetlerning iqtisadiy jehette Uyghurlargha qarighanda bir qeder yaxshiraq ikenlikini bildürüdu.

Tibettiki hökümet kadirlirining mutleq köp qismi, diniy pa'aliyetke qatnishishni teshebbüs qilip kelgen bolup, bu kommunst xitay hakimyitini chöchütüp kéliwatqan eng muhim bir mesile, shunga xitay hökümiti tibette diniy tedbirlerni alahide kücheytmekte. Emma men ishinimenki, tibet xelqining diniy éytiqadi héchqachan suslashmaydu. Démek tibet xelqi xitay hakimyitige héchqachan boysunmaydu.