Xitay xewpi heqiqeten mewjutmu?

1-Öktebir küni, xitay dölet bayrimida parattin ötüwatqan xitayning eng yéngi tiptiki bashqurulidighan bomba sistémisining körünüshi.

Xitayning, bolupmu aldinqi qatardiki memliketlerdin bolghan rusiyide birleshken karxanilarni échish we ularni öz mutexessisliri we ishchiliri bilen teminlesh, uning énérgiye sistémilirigha köp miqdarda meblegh sélish hem uningdin payda közlesh, ikki dölet chégra rayonlirida orunlashqan ahale sanini köpeytish oxshash meqsetliri heqqide axbarat sehipiliride dunya analizchilirining her xil pikir - texminliri ilgiri sürülüp kelgen.

Xitayning bu pilanlirining emelge éshishida qandaq niyetlerning közde tutuluwatqanliqi boyiche analizchilarning qarashlirida qarimu - qarshi pikirlermu kélip chiqmaqta. Ularning bu munasiwetlerde barghanséri xitay xewpining ösüwatqanliqini otturigha qoyup kelgen idi. Bu heqqide rusiye axbarat wasitilirida her xil mezmunlarda maqalilarning élan qilinishi dawam qilip kelgen.

"Xitayning bésiwélishi muqerrer", "yiraq sherqi asiya xewpini qayturushqa teyyar emes", "xitay rusiyining yiraq sherqini 'bésiwélishni' bashlimaqta", "rusiyidiki hayat xitay köchmenliri nezeride", "xitay armiyisi yiraq sherqni bir soqqa bilenla bésiwélishqa qadir" dégen'ge oxshash témilar bilen atalghan mezkur maqalilarda rusiyining bolupmu yiraq sherq we sherqiy sibiriye rayonlirigha xitayning köprek qiziqiwatqanliqi hem bu yerlerdiki yer bayliqlirini sétiwélish, yéngi yollarni we turushluq jaylarni sélish, birleshken karxanilarni qurush ishlirining köpiyiwatqanliqi hem küchüyiwatqanliqi éytilghan.

Istratégiyilik ehmiyetke ige bu rayonlarni igileshte rusiyining birer éniq we uzun muddetlik programmiliri yaki layihilirining mushu kün'giche yoqluqi, mana emdi xitayning bu mesilini alliqachan özleshtürüp bolghanliqi melum bolmaqta.

Buningdin tashqiri maqale aptorliri shundaqla her xil bahane - sewebler bilen rusiyige kéliwatqan xitay puqralirining barghanséri köpiyiwatqanliqinimu eskertken. Ularning éytishiche rusiyidiki xitay puqralirining sani ottura hésabta 200 mingdin 500 ming etrapida bolmaqta. Rusiyige kéliwatqan xitay köchmenliri kontrol astigha élinmisa, shundaqla yiraq sherq hem sherqiy sibiriye rayonlirigha hökümet teripidin yéterlik derijide diqqet qilinmisa rusiyining bu rayonlardin tamamen ayrilip qélish xewpining muqerrerliki perez qilin'ghan.

Emdi yéqinda "rus obzorchisi" namliq tor bétide élan qilin'ghan "xitay xewpi mewjut emes" maqalisining aptori közetküchi boris borisof yuqirida éytilghan pikirlerge tamamen oxshimaydighan öz qarashlirini otturigha qoyghan.

Öz maqalisini, "xitay xewpi mewjut emes. Sibiriyinimu xitay bésiwalmaydu. Rusiyidimu, sibirdimu biz üchün peqet birla xewp mewjut - bu rus xewpi. Peqet biz 1991 - yilidikidek öz élimizni yoqitish, 1991 - yilidikidek igilik hoquqimizni inkar qilish, 1992 - yilidikidek öz élimizni talan - taraj qilish ehwalida turuwatimiz" dégen mezmundiki qarashliri bilen bashlighan aptor xitay xewpining yoqliqini bir nechche mewqede chüshendürgen.

Közetküchi tarix sehipilirige muraji'et qilip, öz waqtida rus armiyisiningmu xitayning shimal qismigha bir nechche qétim ayaq basqanliqini hem buning utuqluq bolghanliqini eskertken.

U, "xitay ahalisining köplüki hem zich orunlashqanliqidin yat döletlerning yerlirini tartiwélishqa intiliwatidu" dégen bashqa közetküchilerning qarashlirini yoqqa chiqarghan hemde xitayning ahalisi zichliqi jehettin asiyada oninchi orunda turghanliqini éytip kélip, uni jenubiy we shimaliy koriye, yaponiye, wyétnam, filippin oxshash asiya döletliri bilen sélishturghan. U, "néme üchün milyard xelqi bar ahalisi zich orunlashqan hindistan, néme üchün ahalisining zichliqi jehettin xitaydin sekkiz hesse éship chüshidighan ban'gladésh bashqa yerlerge tajawuzluq qilmaydu?" dégen pikirni ilgiri sürgen.

Analizchi rusiyining sébiriyige oxshash xitayningmu "sibiriyesi" barliqini éytip kélip, xitayning gherbiy rayonlirida ahale zichliqining sherqqe qarighanda 50 hesse töwen ikenlikini, hazir bolsa xitay da'irilirining bu rayonlarni igileshke jiddiy kirishkenlikini hemde xitaylar üchün bu yerlerde yene 100 - 150 yilgha yétidighan ishning barliqini otturigha qoyghan. U shundaqla xitay ahalisining kéyinki yigirme yil ichide yézidin sheherge köplep kelgenlikini hem bu jeryanda uning sanining sözsiz kémiyidighanliqini we yash jehettin qériydighanliqini, bu mesilide xitay hökümitining pilanliq tughut siyasitini qet'iy türde kontrol qiliwatqanliqini körsetken.
 
Maqalide shundaqla xitayning qandaqla bolmisun xelq'ara meydanda toqunushlargha arilashqan halette xitay özining ichide qalaymiqanchiliqlarning kélip chiqish, buning aqiwitide uning pütünley parchilinish xewpige duch kélidighanliqi perez qilin'ghan. Bu yerde közetküchi b. Borisof teywen mesilisining jiddiy ikenlikini eskertken.

U teywenning sherqtiki istratégiyilik mesililerning achquchi ikenlikini körsitip kélip, xitayning teywenni emes, belki teywenning özining qanuniy mülki - xitay quruqluqini bésiwélish yaki uning melum qismini öz tesiri astigha éliwélish oyuning barliqini, bu ehwalda armiye sanining hem qoral küchining héch qandaq rol oynalmaydighanliqi, sowét ittipaqi kommunistik partiyisining 1991 - yili gumran bolghinigha oxshash xitay kommunistik tüzüminingmu gholash éhtimalining mewjutluqini ilgiri sürgen.

Közetküchi peqet xitay quruqluqining az dégende besh - alte ölkige parchilinip, xongkong, tibet, Uyghurlar, ichki mongghuliye, manjuriye oxshash musteqil döletler barliqqa kelgen teghdirdila sözsiz xitay bilen teywenning birikidighanliqigha köz yetküzgen.

B. Borisof xitayni idare qiliwatqan tüzüm ghulap, uning parchilinishi arqisida meydan'gha kelgen yéngi xitay hökümetlirining iltimasi bilen bu yerlerge ruslarning basqunchiliq niyitide emes, belki tinchliq herikiti bilen, yeni jay - jaylarda tinchliqni saqlash, bulangchiliq we qaraqchiliqlarni bésish, milyonlighan ahalini qutquzush meqsitide kélidighanliqini perez qilghan.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.