Amérika élan qilghan “Térrorluqqa a'it yilliq doklat”ta Uyghurlar mesilisi tilgha élindi

Amérika dölet ishliri ministirliki yéqinda herqaysi döletlerdiki térrorluqqa a'it yilliq doklatini élan qildi. Doklatta, herbir dölette mewjut bolup turuwatqan térrorluq mesilisi, uning maliye menbesi we éliniwatqan tedbirler üstide melumatlar bérilgen. Uning xitaygha a'it qismida Uyghur mesilisi keng orun alghan bolup, uningda Uyghur élide yüz bergen nurghun weqelerni xitayning ilgiri sürginidek térrorluq dep atash üchün yéterlik ispat yoqluqi eskertilgen. Töwende siler bu doklattiki tepsili mezmunlarni muxbirimiz iradedin anglaysiler.

Amérika dölet ishliri mi'inistirliqi teripidin her yili bir qétim élan qilinidighan térrorluqqa a'it doklat jüme küni ötküzülgen axbarat élan qilish yighini bilen resmiy élan qilindi. Dölet ishliri ministirliqining térrorluqqa qarshi turush bölümining wekili tina xanim yighinda bu yilliq doklattiki muhim mezmunlarni tonushturdi. Uning sözidin qarighanda ötken bir yil ichide dunya miqyasida térrorluq weqelirining sani 2013 - yiligha qarighanda 35 pirsent ashqan, kélip chiqqan ölüm sani 81 pirsent örligen. Bu reqemning köpi iraq, afghanistan we négiriyidiki térrorluq heriketlirige chétishliq iken. Ötken bir yil ichide dunyada eng köp térrorluq hujum yüz bergen 5 dölet bolsa iraq, pakistan, afghanistan, hindistan we négiriyidin ibaret.

Doklatning xitaygha a'it qismida Uyghur mesilisi eng köp tilgha élin'ghan. Uningda, xitay hökümitining Uyghur élide térrorluqqa qarshi turush nami astida élip bériwatqan heriketliri heqqide yéterlik we ochuq melumat bolmighanliqtin bu heriketlerning xaraktérini térrorluq dep békitish qéyin, dep körsitilgen. Uningda mundaq déyilgen :

Xitay hökümiti Uyghur élide yüz bergen weqeler heqqide teminligen uchurlar intayin yétersiz bolghanliqtin bu heriketlerge a'it tepsilatlarning xaraktérini belgilesh qiyin bolmaqta. Xitay hökümiti, térrorluq dep qarilighan weqelerning köpining “Sherqiy türkistan islam herikiti” ning tesiri we yaki ularning intérnét tiki teshwiqatliri asasida élip bérilghanliqini ilgiri süridu. Emma chet'ellik jurnalistlar we musteqil tekshürgüchilerning yüz bergen weqelerni musteqil tekshürüp, xitay hökümet axbarat wastiliri ilgiri sürginining rast - yalghanliqini delillep chiqishigha yol qoymaydu. Xitay hökümitining kontrolliqidiki axbarat wastiliri Uyghur élidiki weqeler heqqidiki birdin - bir menbedur.

Amérika dölet ishliri ministirliqining doklatidin orun alghan yene bir muhim nuqta bolsa xitay hökümitining chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchilirini qarilash herikiti bolup, uningda bu heqte mundaq déyilgen :

Xitay hökümiti amérikining xitayda yüz bergen zorawanliq weqelirige qarita qayturghan inkasini izchil tenqidlep keldi. Amérika bundaq zorawanliq weqeliride xitayning öz ichidiki étnik az sanliq milletlerge tutuwatqan mu'amilisini tilgha alghanliqtin xitay hökümiti amérikini térrorluqqa “Perqliq mu'amilide bolush” bilen eyibleydu. Xitay hökümiti hedésila chet'ellerdiki Uyghur pa'aliyetchilerni hetta amérikidiki Uyghur pa'aliyetchilirini “Téror shaykiliri” dep, ularning térrorluqni qollawatqanliqini ilgiri süridu. Biraq ular hazirghiche bu sözlirini ispatlaydighan ishenchilik bir pakit körsitip baqmidi.

Doklatta körsitilishiche, 2014 - yili ichide xitayda yüz bergen zorawanliq weqeliri ichide peqetla üchi amérika dölet ishliri ministirliqi teripidin térrorluq hujumi dep békitilgen :

Bularning birinchisi, 1 - mart küni künming poyiz istansisidiki hujumchilarnimu öz ichige alghan jem'iy 33 kishining ölümige seweb bolghan pichaqliq hujum qilish weqesi.

Ikkinchisi, 30 - april ürümchi poyiz istansisidiki hujumchini öz ichige alghan jem'iy 3 kishi ölgen weqe.

Üchinchisi, 22 - may ürümchide yüz bergen we hujumchilar bilen birlikte jem'iy 39 kishi ölgen etigenlik bazar hujumi.

Amérika dölet ishliri ministirliqi bayanida, xitay hökümiti 28 - iyul küni yekende yüz bergen weqenimu térrorluq dep élan qilip, ölgen 59 kishining hemmisining térrorchilar ikenlikini ilgiri sürgen bolsimu, emma weqening sewebi heqqide oxshimighan uchurlar barliqi, buning hökümetning shu yerde ijra qiliniwatqan ayallarning yüzini échiwétish siyasitige qarshi naraziliqtin kélip chiqqan heriketlikige a'it uchurlar barliqini, shunga bu heriketni xitay hökümiti dégendek térrorluq dep békitishning mumkin bolmaydighanliqini tekitlep ötken. Uningda yene, 1 - mart künmingdiki weqedin kéyin xitay hökümitining Uyghur élide yüzligen kishini qolgha élip, sotqa tartqanliqi tilgha élinip “Xitay hökümiti uchurni qattiq qamal qilghanliqtin bu zerbe bérish, qolgha élish we bu sot hökümlirining emeliyette siyasiy shexsler yaki yerliktiki naraziliqlarni ipadiligen kishilerni zerbe bérish nishani qiliwatqanliqi, bu kishilerning heqiqeten térrorchilar ikenlikini békitish qéyin bolmaqta” dep bayan qilin'ghan.

Amérika dölet ishliri ministirliqi doklatida amérikining xitay bilen térrorluqqa qarshi küreshtiki hemkarliqi üstidimu toxtalghan. Uningdin qarighanda, xitay hökümiti amérika bilen térrorluqqa qarshi küreshte hemkarlishishning muhimliqini her qedemde tekitlisimu emma amérika bilen buninggha a'it uchurlarni ortaqlishish we ortaq tekshürüsh élip bérishtin özini qachurup kelgen. Hetta amérika xitayda yüz bériwatqan zorawanliq weqeliri we weqege chétilip qolgha élin'ghan kishiler heqqidiki uchurlarni bérishni telep qilsimu, amérikigha bu heqte bérilgen uchurlar intayin az bolghan. Shunga omumiy jehettin alghanda, ikki terepning térrorluqqa qarshi hemkarliqi intayin cheklik bolghan.

Amérika dölet ishliri ministirliqi doklatida yene, xitay hökümitining Uyghur élide qattiq bixeterlik tedbirliri yürgüzüwatqanliqi, muqimliqni saqlash üchün “Üch xil küchler” ge qarshi turushqa oxshash türlük zerbe bérish heriketlirini yolgha qoyuwatqanliqi, imamlarni wetenperwerlik terbiyisidin ötküzüdighanliqi, yaghliq chégish, saqal qoyush we yaki islamiy yosunda kiyinishni, dini matériyallarni körüshni dini radikalliqning alamiti dep qarap bir terep qiliwatqanliqini bayan qilghan we “Xitayning Uyghur élidiki nurghun siyasetliri emeliyette Uyghur élidiki milliy ziddiyetni ötkürleshtürüp, dini radikalliqning küchiyishige we zorawanliq weqelirining köpiyishige yol échip bermekte” dep bahalighan.