Astanada Uyghur diyaridiki tutqunlar heqqide melumat bérish yighini ötküzüldi

Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2017.12.07
uruq-tuqqanliri-xitayda-tutulghan-qazaqlar.jpeg Uruq-tughqanlirini xitay tutiwalghan qazaqlar.. 2017-Yili 7-dékabir. Astana, qazaqistan.
RFA/Erkin Tarim

Uyghur diyarida tutqun qilin'ghan qazaqlarning qazaqistandiki uruq-tughqanliri 7-dékabir küni etigende qazaqistanning paytexti astanada muxbirlargha melumat bérish yighini ötküzgen. Yighinda guwahliq bergen kishiler xitay hökümitige chaqiriq élan qilip, ularning Uyghur diyarida tutqun qilin'ghan qazaqlarni qoyup bérishini, tutqunlarning hazirqi ehwali we aqiwiti heqqide xelq'ara jama'etke ochuq-ashkara melumat tapshurushini telep qilghan.

Mezkur yighin'gha qazaqistan paytexti astanadiki kishilik hoquq teshkilatlirining mes'ulliri, amérika, yaponiye we awstraliye qatarliq döletlerning qazaqistanda turushluq elchixana xadimliri we chet'ellik muxbirlar ishtirak qilghan. Biz bügün neq meydan'gha téléfon qilip, bu heqte melumat igiliduq. Neq meydandin ziyaritimizni qobul qilghan bir qazaq ayal oghlining Uyghur diyarida tutqun qilinip 13 yil késiwétilgenlikini bildürdi we yighinda muxbirlargha munularni dégenlikini éytti: “Xitay manga wiza berdi. Emma baray désem qorquwatimen. Xitaygha baralmaywatimen. Oghlumni 13 yilliq késiwétiptu. Qazaqistanda erzge barmighan jayim qalmidi. 13 Yil asan emes. Xitay hökümiti oghlumning nede ikenliki toghrisidimu melumat bermeywatidu. Ölgen bolsa öldi désun yaki qaysi türmide ikenlikini dep bersun.”

Yighin heqqidiki téléfon söhbitimizni qobul qilghan, “Erkin yashlar guruppisi” ning ezasi uraz'uli qidir'ali ependi bizge melumat bérip mundaq dédi: “Biz xitayning qazaqlarni qanunsiz tutup türmige tashlawatqanliqini, qazaqlarning qazaqistandiki uruq-tughqanliri bilen téléfonda sözleshkenliki üchün türmide yétiwatqanliqini, burun qazaqistan'gha tughqan yoqlap kelgen yaki sayahetke kelgenlerning qara-qoyuq tutqun qiliniwatqanliqini xelq'ara jem'iyetke anglitish üchün bügün, yeni 7-dékabir küni astanada muxbirlargha melumat bérish yighini ötküzduq.”

Uraz'uli qidir'ali ependi bu pa'aliyetni “Erkin yashlar guruppisi” namidiki bir guruppa teripidin uyushturulghanliqini, buningdiki asasiy meqsetning dunya jama'etchilikige xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikini anglitish ikenlikini bayan qildi. U, mundaq dédi: “Xelqimizning heq-hoquqini qoghdash üchün pa'aliyet élip bériwatqan ‛erkin yashlar guruppisi‚ bu pa'aliyetni uyushturduq. Bu pa'aliyetni ötküzüshimizdiki meqset birinchidin qazaqistan hökümitige boluwatqan ehwallarni anglitish. Biz burun almutada ötküzgen iduq. Bu nöwet tunji qétim paytext astanada ötküzduq, chet'ellik muxbirlarni we elchixana xadimlirini chaqirduq. Ikkinchi meqsitimiz Uyghur diyaridiki kishilik hoquq depsendichilikini xelq'aragha anglitishtin ibaret.”

Uraz'uli qidir'ali ependi bu xil pa'aliyetlerning netijiside qazaqistan tashqi ishlar ministirining bir heptidin kéyin mexsus mushu ish bilen ürümchi bilen béyjinggha baridighanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Hazir qazaqistan tashqi ishlar ministirliqi mexsus mushu ish üchün bir heptidin kéyin ürümchi bilen béyjinggha baridu. Biz xitayda tutqun qilin'ghan qazaqlar toghrisida doklat teyyarlap berduq, qazaqistan tashqi ishlar ministiri buni élip bérip xitay tashqi ishlar ministiridin sorimaqchi.”

Uraz'uli qidir'ali ependi xitaygha yazghan telep xétide xitayda bigunah türmide yétiwatqan kishilerni qoyup bérishnimu telep qilghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Biz xitaygha 10 maddidin teshkil tapqan bir parche telep xéti yazduq. Buningda xitayda tutulghan kishilerni türmidin qoyup bérishni, xitaydiki her millet xelqige élip bériwatqan qorqutush siyasitini bikar qilishini, milletlerning diniy étiqadi we milliy kimlikini qoghdishigha yol qoyushini, xitaylashturush siyasitini toxtitishini, sayahet erkinlikni bérishini telep qilduq.”

Uraz'uli qidir'ali ependi hazir Uyghur diyarida 10 ming etrapida qazaqning türmige tashlan'ghanliqini, bulardin qazaqistanda uruq-tughqanliri bar 200 qazaqning matériyalini topliyalighanliqini, bashqa qazaqlar toghrisida melumat alalmighanliqini ilgiri sürdi. 

Uyghur diyaridin qazaqistan'gha kélip olturaqliship qalghan qazaq yashlardin terkib tapqan “Erkin yashlar guruppisi” yéqindin buyan almutada ikki qétim, astanada bir qétim muxbirlargha melumat bérish yighini ötküzgen. Buning netijiside qazaqistan hökümiti xitay bilen bu heqte sözlishishke bashlighan. Ularning éytishiche, xitay hökümitidin téxi éniq bir jawab alalmighan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.