Xitay hökümiti dönggeshke usta

Xongkong ziyaliylirining bildürüshiche, xitaydiki qizil réjimning kölenggisi barghanséri xongkong zéminini qaplimaqta. Kompartiyining pikir erkinlikige bolghan qamalining kölimi xongkonggha qeder kéngiyipla qalmay, “Chet'el eksiyetchil küchliri” qalpiqi xongkongdimu bazargha sélinmaqta.

21-Iyul küni gérmaniye dolqunliri radi'osida élan qilin'ghan “Xitaydiki iqtisadi awarichilikmu, chet'el küchlirining küshkürtüshi bilen peyda bolghan palaketmu?” namliq xewerning bash qismida, nobél iqtisad mukapati sahibi pa'ul krugmanning nyuyork waqit gézitide élan qilghan maqalisidin neqil élinip, xitayning iqtisadiy jehette éghir palaketke yoluqqanliqi, 30 yildin buyanqi uchqandek ilgiriligen tereqqiyatning mana emdi axirqi toxtash nuqtisigha yétip kelgenliki, töwen ösümlük qerzge tayinip rawajlandurghan iqtisadiy tereqqiyatning buningdinmu bek ilgiriliyelmeydighanliqi, yillardin béri iqtisadiy muwazinetke bolghan éhtiyaj shunche roshen bolsimu, xitay hökümitining islahatni arqigha sürüp kelgenliki, buning bedilini emdi öteshke mejburluqi we hazirqi mesile xitay iqtisadining qandaq bolidighanliqi emes, belki bu palaketning éghirliq derijisining qanchilik bolidighanliqidin ibaret ikenliki bayan qilinidu.

Pa'ul krugman xitay iqtisadining zawalliqqa yüz tutqanliqini bayan qilishtin ilgiri “Biz, xitay tereqqiyat musapiside yoluqqan ushshaq tosalghular toghriliq emes, belki négizlik mesile toghriliq sözlewatimiz, junggo modilini berbat boldi déyishke bolidu, xitaylar hemme ishlirini sir tutqach, axbarat qamal qilin'ghan bolghach, nurghun döletler xitayning iqtisadiy körsetküchliri toghrisida heqiqiy sanliq melumatqa ige emes” dégen hemde xitay hökümitining qandaqla tedbir qollinishidin qet'iynezer, meblegh qiyinchiliqidin azad bolalmaydighanliqini éytqan.

Xewerde, iqtisadiy jehettin zawalliqqa yüz tutuwatqan xitayning, siyasiy bésimni kücheytiwatqanliqi, xitaydiki pikir erkinlikini boghupla qalmay, xongkongdiki öktichi küchlergimu yershari waqit géziti arqiliq tehdit séliwatqanliqi, öktichilerni chet'el eksiyetchi küchlirige baghlawatqanliqi tilgha élin'ghan. Obzorchi ili yi buninggha qarita alma gézitide élan qilghan maqaliside mundaq deydu: “Xitay hökümiti tyen'enmin weqesi yüz bergende, uni amérika merkizi axbarat idarisi qozghidi, dédi. Tibet weqesi yüz bergende, gherb küchliri küshkürtti, dédi. Shinjangdiki qarshiliqlargha bolsa, chégra sirtidiki küchler yétekchilik qilghan, dédi. Wuku'endiki démokratik küreshnimu chetning axbarat wasitilirige artti. Xongkongda meyli ilgiriki xitay kompartiyisining siyasitige tenqidiy qaraydighan démokratlar partiyisi bolsun yaki bu yil otturigha chiqqan chong quruqluqqa qarshi yerlik heriket bolsun, xitay kompartiyisi ezeldin özide mesile bar-yoqluqini tekshürüp körmeyla, hemmini chet'el küchlirige artip qoymaqta.”

Xewerde li yining sözliri neqil élinip, uning xongkong xelqini xitay kompartiyisining ang formatsiyiside zeherlenmeslikke chaqirghanliqi, gherb siyasiy küchliri qozghatmisimu, xongkongdiki siyasiy heriketlerning yéterlik derijide qozghatquchi küchke ige igenliki otturigha qoyulghan. Uyghur ziyaliysi perhat muhemmidi ependining ilgiri sürüshiche, xitay hökümitining nöwette Uyghur élide yürgüzüwatqan siyasiti tipik dölet térrori siyasiti bolup, Uyghurlar tarixta körülüp baqmighan éghir bésimgha duch kelmekte. U sözide, xitay hökümitining Uyghurlarning barliq kishilik heq-hoquqlirini muqimliq üchün bedel qiliwatqanliqini, bu xil zorawan siyasetning muqimliq berpa qilish emes, belki téximu köp zorawanliqqa tayan'ghan qarshiliqlarning meydan'gha kélishige seweb bolidighanliqini tilgha aldi.

Xewerde bayan qilinishiche, yazghuchi ji shyawféngning xongkongdiki “Shinbaw géziti” de élan qilin'ghan bir maqaliside xitay hökümitining saxtikarliqi pash qilin'ghan. Ji shyawféngning yézishiche, xongkong uniwérsitétining alimi jon. M. Karrol ilgiri “Xongkongning qisqiche tarixi” namliq bir eser yézip chiqip neshr qildurghan. Bu eser eslide in'glizche bolup, uni yéqinda xitaychigha terjime qilghan. Emma, heyran qalarliqi, bu eserning xitayche terjimisidin ikki xil nusxisi peyda bolup qalghan. Biri, esli in'glizche nusxisigha oxshash “Nazuk neshri” bolup, buningda xitay hökümitining burunqi tajawuzchi hökümetke qarighanda mustebit ikenliki, nurghun xongkongluqlarning xitay hökümitining idarisi astida emes, belki tajawuzchi in'gliz hökümitining idarisi astida bolushni xalaydighanliqidek nazuk mesililer hemde xitay hökümitige bolghan tenqidler orun alghan. Kitabning yene bir neshri bolsa eslidikisige oxshimaydighan “Illiqlashturulghan neshri” bolup, buningda yuqiriqidek sözlerning hemmisi élip tashlan'ghan. Hetta bu kitabning esli nusxisidiki xitay rehbiri li ping qatarliqlarning baha sözliri, xitay we xongkong hökümiti eyni chaghda élip barghan ray sinash netijiliri qatarliqlarning hemmisi chiqiriwétilgen.

Xitay qizil réjimining xongkongdimu küchiyiwatqanliqigha da'ir melumatni diqqitinglargha sunduq.