Dunya xewpsizlik yighini we ikki Uyghurning namayishi
2017.02.17
53-Nöwetlik xelq'ara xewpsizlik yighini 17-féwral küni myunxén shehiride bashlandi. Enwerjan we turghunjan alawudunhajimlar ikki kishilik namayish élip bardi.
Bügünki metbu'at xewerlirige asaslan'ghanda, 17-féwral küni gérmaniyening myunxén shehiride 53-nöwetlik xelq'ara xewpsizlik yighini resmiy bashlan'ghan. Yighin'gha amérika, yawrupa, asiya we afriqa ellirining birqisim dölet bashliqliri, bash ministirlar, 47 döletning tashqi ishlar ministirliri, 30 döletning dölet mudapi'e ministirliri hemde yuqiri derijilik dölet wekilliri shundaqla mingdin artuq muxbir qatnashqan. 100 Din artuq dölettin kelgen wekiller ichide ukra'ina, polsha, afghanistan qatarliq ellerning prézidéntliri, amérika, en'giliye, isra'iliye, türkiye, iraq qatarliq ellerning bash ministirliri we dölet mudapi'e ministirlirimu yighin'gha ishtirak qilghan. Myunxén saqchi idarisi bu qétimqi yighinning bixeterliki üchün 3700 din artuq saqchi ajratqan. Yighin chaqirilghan bawariye méhmanxanisining etrapidiki yollar qamal qilin'ghan.
Metbu'atlarda ilgiri sürülüshiche, 53-nöwetlik xelq'ara xewpsizlik yighinining muzakire qilidighan asasliq témiliri: tramp textke chiqqandin kéyinki amérika bilen yawrupa ittipaqining munasiwiti, rusiyege qandaq mu'amile qilish mesilisi, qirim we okra'ina mesilisi, ottura sherq mesilisi, iranning atom sinaq mesilisi, shimaliy koriye mesilisi, sherqiy jenubi asiyadiki déngiz aralliri talash-tartish mesilisi qatarliq köp xil mezmunlarni öz ichige alghan bolup, üch kün dawam qilidighan bu yighinda kélechektiki dunya xewpsizliki üchün basidighan qedemler muzakire qilinidiken.
Ilham toxti guruppisining re'isi enwerjan ependi bilen yawrupa sherqiy türkistan birliki teshkilatining re'isi turghunjan alawudun hajimlar bügünki bu yighin meydanigha yéqin kélip, öz aldilirigha ikki kishilik namayish ötküzüshni qarar qilghan. Biz bu ikki kishilik namayish neq meydanigha yétip kélip, ularning néme üchün bu namayishqa bel baghlighanliqi we bu arqiliq nime meqsetke yetmekchi bolghanliqini bilishke térishtuq.
Ilham toxti guruppisining re'isi enwerjan ependi bu namayish toghrisida ziyaritimizni qobul qilip, öz qarashlirini bayan qilip ötti. Turghunjan alawudunhajimmu néme üchün ikki kishilik namayish uyushturghanliqini chüshendürdi.
Bu ikki teshkilat mes'uli ilham toxti guruppisining simwoli chüshürülgen pilakatni tiklep, Uyghur wetinidiki kishilik hoquq depsendichilikliri pash qilin'ghan we ilham toxtigha erkinlik tiligen mezmunlarda hazirlan'ghan teshwiqat wereqlirini tarqitishqa bashlighan. Bu teshwiqat wereqilirining birige “Ilham toxti kim?” dep mawzu qoyulghan bolup, buningda ilham toxtining qisqiche tarixi bayan qilinish bilen birge, uning 2014-yili xitay hökümiti teripidin qolgha élinip muddetsiz qamaq jazasigha mehkum qilinish jeryani we buning sewebliri izahlan'ghan.
Enwerjan ependi tarqitiwatqan ikkinchi teshwiqat wereqige “Xewpsizlik we bixeterlik üchün ilham toxti qoyup bérilsun” dep mawzu qoyulghan. Buningda xitayning Uyghur diyaridiki kishilik hoquq depsendichiliki pash qilinip, xelq'araning xitay hökümitige bésim ishlitish arqiliq insaniy heq-hoquq depsendichilikini toxtitishqa hemde ilham toxtining erkinlikini qolgha keltürüshke chaqirilghan.
Enwerjan ependi bu namayishni dunya xewpsizlik yighini axirlashquche bolghan 3 kün ichide uda dawamlashturidighanliqini bildürdi.