Dunya Uyghur qurultéyining uyushturushi bilen istanbulda yighin échildi

Ixtiyari muxbirimiz arslan
2018.03.26
duq-istanbul-yighin D u q ning istanbulda achqan yighinidin bir körünüsh. 2018-Yili 24-mart
RFA/Arslan

 

Dunya Uyghur qurultéyi 25-mart küni istanbulda yishin uyushturdi. Yighin'gha türkiyediki her qaysiy sherqiy türksitan teshkilatlarning rehberliri, Uyghur pishqedemliri, türk tetqiqatchilar, yazghuchilar, muxbirlar we bir qisim jem'iyetlerning wekilliri bolup 100 ge yéqin kishi qatnashti.
Yighinda sabiq parlamént ezaliri, yazghuchi-tetqiqatchilar we ijtima'iy teshkilatlar rehberliri söz qilip, Uyghur mesilisi we dunya Uyghur qurultéyining qilishqa tégishlik xizmet-pa'aliyetliri toghrisida muhim tekliplerni otturigha qoydi.
Yighin qur'an kerim tilawiti bilen bashlandi. Yighin'gha dunya Uyghur qurultéyi ichki ishlar komtétining re'isi hamidxan göktürk riyasetchilik qildi. Dunya Uyghur qurultéyining mu'awin re'isi, doktur erkin ekrem söz qilip, dunya Uyghur qurultéyining teshkiliy qurulmisi we teshkilatning xelq'aradiki orni we rolini chüshendürüp ötti.
Yighinda yene dunya Uyghur qurultéyi ijra'iye komtétining re'isi ömer qanat ependi söz qilip, dunya Uyghur qurultéyining gherb elliride élip bériwatqan xizmet-pa'aliyetliri toghrisida doklat berdi.
Ariliqta dunya Uyghur qurultéyining re'isi dolqun eysa ependi sin'alghu körünüshi arqiliq yighin'gha qatnashquchilargha söz qildi we özining bu yighin'gha qatnishishni arzu qilghan bolsimu, türkiyige kirishi cheklen'genliki üchün qatnishalmighanliqidin epsuslinidighanliqini ipadilidi.
Yighinda yene dunya Uyghur qurultéyining sabiq re'isliridin enwerjan ependi, Uyghurlarning eng addi heq-hoquqlirimu xitay da'irliri teripidin depsende qiliniwatqanliqini bildürüp mundaq dédi: “Sherqiy türksitanda öz wetendiliride insandek yashash heq-hoquqlirini telep qilghanlarning hemmisi ya öltürilidu, yaki türmige tashlinidu yaki "yépiq terbiylesh merkizi" namdiki jaza lagirlirigha ewetilidu. Hetta Uyghur xelqining wijdani bolghan ilham toxtigha oxshash mesilini xitay asasiy qanunigha yézilghan aptonumiye qanunlirigha asasen hel qilish charisini izdigen kishimu bölgünchlik bilen eyiplinip, muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilindi we pütün dunya bu ehwalgha sükütte turdi.”
Rum'éli uniwérstétining réktori, proféssur salih aynural ependi söz qilip, dunya Uyghur qurultéyining nöwette qilishqa tégishlik muhim xizmetliridin birining sherqiy türkistan'gha munasiwetlik sénariye yézish, filim ishlesh kéreklikini, shuning üchün qisqa waqit ichide Uyghurlardin köpligen tetqiqatchi, muxbir, rézhissur, siyasetchi  mutexesislerni yétishturush kéreklikini teklip qildi.  U, “ Sherqiy türkistan toghrisida onlarche maqale yazghandin bir dane filim ishlep tarqitilsa nechche milyon insanning diqqitini qozghighili bolidu”, dédi.
Yighinda söz qilghan tetqiqatchi we yazghuchi memet'imin hezret, Uyghurlarning rehberlikke ehmiyet bérishi kéreklikini tekitlidi we dunya Uyghur qurultéyining re'isi dolqun eysani qollap quwwetleshke chaqriq qildi.
Yighinda söz qilghan türkiyening sabiq ministiri proféssur abduxaliq chay ependi Uyghurlargha türkiyining yardem qilish kéreklikini tekitlep mundaq dédi: “Qimmetlik Uyghur qérindashlirim, hörmetlik méhmanlar! men 1963-yilidin bashlap Uyghur türkliri bilen alaqidar bolup kéliwatimen. Men u zamanda kadiköydiki höseyin nihal atsiz ependi teripidin qurulghan "türkchiler, turanchilar jem'iyiti" ning re'isi bolup wezipe ötigen waqitimda türk dunyasigha munasiwetlik yighinlarda bu mesilisini küntertipke keltürüshke tirishtim. Elwette Uyghur türkliri kéreklik mujadilini élip bériwatidu, emma türkiye jumhuriyiti dölet bolush süpiti bilen destek bérishi kérek.”
Sabiq ministir abduxaliq chay ependi, Uyghur mesilisining türkiyediki tarixi toghrisida qisqiche toxtilip mundaq dédi: “ 1933-Yillarda atatürkning buyruqi bilen 50 neper Uyghur yash türkiyide herbiy telim-terbiyege qatnashturulup, sherqiy türkistan islam jumhuriyitige yardem bérish üchün ewetilgen, biraq ulardin aran 2 kishiningla saq qélip qaytip kelgenlikini bilimiz. Uningdin bashqa yene 1952-yillarda türkiyege hijret qilip kelgen sherqiy türkistanliq qérindashlirimizgha dölet quchaq échip, bir qismini manisa, salihligha, yenebir qismini qeysiri we istanbulgha orunlashturghan. Shuningdin buyan Uyghur mesilisi kéyinki yillarda meyli türkiye metbu'atlirida bolsun, meyli türk siyasetliride,  ijtima'iy teshkilatlarda we uniwéristétlirimizda bolsun, dawamliq bes-munazire qiliniwatqan bir mesile bolup dawam qiliwatidu.”
Sabiq ministir abduxaliq chay ependi özining ministir bolghan dewride Uyghurlar üchün élip barghan xizmiti toghrisida toxtlip mundaq dédi: “1992-Yilidin bashlap, türk döletliri we xelqliri, "türk qérindashliri, dostluqi we hemkarliq xizmetliri" dégen nam bilen 11 qétim chong qurultay achtuq. Rehmetlik alp'arslan türkeshning belgilimisi bilen bizning qurultay tüzimimizde musteqilliqni qolgha keltürelmigen, emma oxshimighan döletler teweside yashawatqan, qedimi türk yurtlirida yashawatqan türklerge shu döletler teripidin körsitiligen hörmetleshni asas qilip turup, u  döletler bilen dostliqimizning dawam qilidighanliqini tekitliduq. Ularni biz u döletlerge qarshi qollinidighan bir kuzur qilmiduq.  Xiyanet qilinidighan bir xelq dep qarimiduq. Shuning üchün bügünmu oxshash chüshenche bilen qaraymiz.”
Biz bu yighin toghrisida téximu köp melumatqa érishish üchün yighinni uyushturghan dunya Uyghur qurultéyinining mu'awin re'isi doktur erkin ekrem,  qurultay ijra'iye komtétining re'isi ömer qanat, ichkiy ishlar kométitining mudiri hamidxan göktürk ependiler bilen söhbet élip barduq.
Ömer qanat ependi, dunya Uyghur qurultéyining bu yighinni oyushturushtiki asasiy meqsiti toghrisida toxtilip, türkiyidiki ammiwiy teshkilatlar we muhim shexslerning diqqitini Uyghurlargha tartish, ularni Uyghur mesilisige köngül bölüshke chaqirish üchün bu yighinni uyushturghanliqini bildürdi.

Dunya Uyghur qurultéyining uyushturushi bilen istanbulda yéghini échildi
Dunya Uyghur qurultéyi 25-mart küni istanbulda yishin uyushturdi. Yighin'gha türkiyediki her qaysiy sherqiy türksitan teshkilatlarning rehberliri, Uyghur pishqedemliri, türk tetqiqatchilar, yazghuchilar, muxbirlar we bir qisim jem'iyetlerning wekilliri bolup 100 ge yéqin kishi qatnashti.
Yighinda sabiq parlamént ezaliri, yazghuchi-tetqiqatchilar we ijtima'iy teshkilatlar rehberliri söz qilip, Uyghur mesilisi we dunya Uyghur qurultéyining qilishqa tégishlik xizmet-pa'aliyetliri toghrisida muhim tekliplerni otturigha qoydi. Yighin qur'an kerim tilawiti bilen bashlandi. Yighin'gha dunya Uyghur qurultéyi ichki ishlar komtétining re'isi hamidxan göktürk riyasetchilik qildi. Dunya Uyghur qurultéyining mu'awin re'isi, doktur erkin ekrem söz qilip, dunya Uyghur qurultéyining teshkiliy qurulmisi we teshkilatning xelq'aradiki orni we rolini chüshendürüp ötti.
Yighinda yene dunya Uyghur qurultéyi ijra'iye komtétining re'isi ömer qanat ependi söz qilip, dunya Uyghur qurultéyining gherb elliride élip bériwatqan xizmet-pa'aliyetliri toghrisida doklat berdi.
Ariliqta dunya Uyghur qurultéyining re'isi dolqun eysa ependi sin'alghu körünüshi arqiliq yighin'gha qatnashquchilargha söz qildi we özining bu yighin'gha qatnishishni arzu qilghan bolsimu, türkiyige kirishi cheklen'genliki üchün qatnishalmighanliqidin epsuslinidighanliqini ipadilidi.
Yighinda yene dunya Uyghur qurultéyining sabiq re'isliridin enwerjan ependi, Uyghurlarning eng addi heq-hoquqlirimu xitay da'irliri teripidin depsende qiliniwatqanliqini bildürüp mundaq dédi: “Sherqiy türksitanda öz wetendiliride insandek yashash heq-hoquqlirini telep qilghanlarning hemmisi ya öltürilidu, yaki türmige tashlinidu yaki "yépiq terbiylesh merkizi" namdiki jaza lagirlirigha ewetilidu. Hetta Uyghur xelqining wijdani bolghan ilham toxtigha oxshash mesilini xitay asasiy qanunigha yézilghan aptonumiye qanunlirigha asasen hel qilish charisini izdigen kishimu bölgünchlik bilen eyiplinip, muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilindi we pütün dunya bu ehwalgha sükütte turdi.” Rum'éli uniwérstétining réktori, proféssur salih aynural ependi söz qilip, dunya Uyghur qurultéyining nöwette qilishqa tégishlik muhim xizmetliridin birining sherqiy türkistan'gha munasiwetlik sénariye yézish, filim ishlesh kéreklikini, shuning üchün qisqa waqit ichide Uyghurlardin köpligen tetqiqatchi, muxbir, rézhissur, siyasetchi  mutexesislerni yétishturush kéreklikini teklip qildi.  U, “ Sherqiy türkistan toghrisida onlarche maqale yazghandin bir dane filim ishlep tarqitilsa nechche milyon insanning diqqitini qozghighili bolidu”, dédi. Yighinda söz qilghan tetqiqatchi we yazghuchi memet'imin hezret, Uyghurlarning rehberlikke ehmiyet bérishi kéreklikini tekitlidi we dunya Uyghur qurultéyining re'isi dolqun eysani qollap quwwetleshke chaqriq qildi. Yighinda söz qilghan türkiyening sabiq ministiri proféssur abduxaliq chay ependi Uyghurlargha türkiyining yardem qilish kéreklikini tekitlep mundaq dédi: “Qimmetlik Uyghur qérindashlirim, hörmetlik méhmanlar! men 1963-yilidin bashlap Uyghur türkliri bilen alaqidar bolup kéliwatimen. Men u zamanda kadiköydiki höseyin nihal atsiz ependi teripidin qurulghan "türkchiler, turanchilar jem'iyiti" ning re'isi bolup wezipe ötigen waqitimda türk dunyasigha munasiwetlik yighinlarda bu mesilisini küntertipke keltürüshke tirishtim. Elwette Uyghur türkliri kéreklik mujadilini élip bériwatidu, emma türkiye jumhuriyiti dölet bolush süpiti bilen destek bérishi kérek.”
Sabiq ministir abduxaliq chay ependi, Uyghur mesilisining türkiyediki tarixi toghrisida qisqiche toxtilip mundaq dédi: “ 1933-Yillarda atatürkning buyruqi bilen 50 neper Uyghur yash türkiyide herbiy telim-terbiyege qatnashturulup, sherqiy türkistan islam jumhuriyitige yardem bérish üchün ewetilgen, biraq ulardin aran 2 kishiningla saq qélip qaytip kelgenlikini bilimiz. Uningdin bashqa yene 1952-yillarda türkiyege hijret qilip kelgen sherqiy türkistanliq qérindashlirimizgha dölet quchaq échip, bir qismini manisa, salihligha, yenebir qismini qeysiri we istanbulgha orunlashturghan. Shuningdin buyan Uyghur mesilisi kéyinki yillarda meyli türkiye metbu'atlirida bolsun, meyli türk siyasetliride,  ijtima'iy teshkilatlarda we uniwéristétlirimizda bolsun, dawamliq bes-munazire qiliniwatqan bir mesile bolup dawam qiliwatidu.” Sabiq ministir abduxaliq chay ependi özining ministir bolghan dewride Uyghurlar üchün élip barghan xizmiti toghrisida toxtlip mundaq dédi: “1992-Yilidin bashlap, türk döletliri we xelqliri, "türk qérindashliri, dostluqi we hemkarliq xizmetliri" dégen nam bilen 11 qétim chong qurultay achtuq. Rehmetlik alp'arslan türkeshning belgilimisi bilen bizning qurultay tüzimimizde musteqilliqni qolgha keltürelmigen, emma oxshimighan döletler teweside yashawatqan, qedimi türk yurtlirida yashawatqan türklerge shu döletler teripidin körsitiligen hörmetleshni asas qilip turup, u  döletler bilen dostliqimizning dawam qilidighanliqini tekitliduq. Ularni biz u döletlerge qarshi qollinidighan bir kuzur qilmiduq.  Xiyanet qilinidighan bir xelq dep qarimiduq. Shuning üchün bügünmu oxshash chüshenche bilen qaraymiz.” Biz bu yighin toghrisida téximu köp melumatqa érishish üchün yighinni uyushturghan dunya Uyghur qurultéyinining mu'awin re'isi doktur erkin ekrem,  qurultay ijra'iye komtétining re'isi ömer qanat, ichkiy ishlar kométitining mudiri hamidxan göktürk ependiler bilen söhbet élip barduq. Ömer qanat ependi, dunya Uyghur qurultéyining bu yighinni oyushturushtiki asasiy meqsiti toghrisida toxtilip, türkiyidiki ammiwiy teshkilatlar we muhim shexslerning diqqitini Uyghurlargha tartish, ularni Uyghur mesilisige köngül bölüshke chaqirish üchün bu yighinni uyushturghanliqini bildürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.