Doktor erkin ekrem: “Jasusluq heriketliri dölet bixeterlikini meqset qilidu”

Doktor erkin ekrem, yighin ehlining néme üchün bezi döletler bashqa döletlerning jasuslirini bilip turup tutqun qilmaydu yaki dölitidin qoghlimaydu dégen so'algha jawab bérip mundaq dédi:
‏-Bir dölet melum döletning jasusi pash bolup qalghan teqdirde aldirap uni ashkarilimaydu, belki mexpiy halda u jasusni közitidu, kimler bilen körüshidighanliqini, néme izdeydighanliqini, heqiqiy meqsitini bilishni xalaydu yaki u xil pash bolup qalghan jasuslarni mexpiy tutup özlirige ishleshke mejburlaydu. Bir dölet yene bir döletning jasuslirini tutqun qilsa yaki pash qilip qoysa, u döletmu qarshi terepning jasuslirini pash qilidu, qarshi dölet qandaq mu'amile qilghan bolsa oxshash mu'amile qilidu.

RFA/Arslan

Doktor erkin ekrem, yawropa döletliridin shwétsiye we gérmaniye bir qisim Uyghur jasuslarni xitaygha ishlidi dégen jinayet bilen tutqun qilip jazagha höküm qilghandin kéyin, xitay bilen bu döletlerning munasiwetliride özgirish boldimu yeni munasiwetke tesir yettimu dégen so'algha jawab bérip mundaq dédi:
‏-Yawropa döletliri sowét ittipaqi parchilan'ghandin kéyin düshmen qalmidi dep oylidi we asasi diqqitini xelqning xushal we bextlik yashishigha qaratti. Sowét ittipaqi parchilan'ghandin kéyin, jasus kelmeydu dep oylidi. Mana bu jasuslargha sel qaraydighan birinchi seweb. Ikkinchisi, xitayning yawropada tutulghan jasuslirining köpinchisi Uyghur mesilisi we tibet mesilisi bilen munasiwetlik bolghanliqi üchün ikki döletning munasiwitige tesir yétidighan derijide emes, shuning üchün xitayning jasuslirini sotqa tartish arqiliq yawropa döletliri xitaygha agahlandurush bergen bolidu. Xitay ularni özlirining jasusliri ikenlikini héchqachan qobul qilmaydu, tashlap qoyidu. Ular xitay bilen iqtisadi, siyasiy, ijtima'iy jehettiki munasiwetlerde üstün orunda turushni xalaydu, emma xitaydin siyasiy, iqtisadi jehette üstün orunda turalmighanliqi üchün xitayning jasuslirini sotqa tartish arqiliq bir kozirni qolgha keltürgen bolidu, bu jehette bolsimu xitaydin üstün orunda turushni meqset qilidu. Üchinchi seweb bolsa, kishilik hoquq yeni Uyghurlarning kishilik hoquqi yoq, u yerde yashawatqan Uyghurlargha köngül bölüp, xitayning Uyghurlar üstidin jasusluq qilishining aldini élish.

Doktor erkin ekrem, xitayning alahide terbiyiligen Uyghur jasusliri barmu? xitaygha melumat yetküzüwatqan melum Uyghur jasuslarni qandaq chüshinimiz dégen so'algha jawab bérip mundaq dédi:
‏-Her qandaq bir dölet pütün imkanlirini ishqa sélip istixbaratchiliq we jasusluq qilidu. Bu eslide xelq'araliq munasiwetlerde eyiblinidighan bir ish emes. Ijtima'iy we kishilik munasiwetlerde exlaq bek muhim, emma döletler otturisidiki munasiwetlerde exlaq bek ajiz orunda turidu, döletler otturisidiki munasiwetlerde exlaq ölchimi bolmaydu. Shuning üchün xalighan döletke jasus ewetidu. Uyghurlarning arisidimu xitay yétishtürgen mutexessis jasuslar bar, chünki xitay sherqiy türkistanni kontrol qilish üchün choqum Uyghur jasuslarni yétishtüridu. Sani bek köp emes dep oylaymen, emma xitay Uyghurchini Uyghurdin yaxshi sözleydighan xitay jasuslarnimu yétishtüridu. Chünki xitay siyasiy ang chüshenchiside özidin bashqa milletlerge ishenmeydu, biz we ular dep ayriydu. Xitayda, “Bizning millitimizdin bolmighanlarning yüriki bizdin emes” deydighan söz bar.

Doktor erkin ekrem, bir dölet bashqa bir döletke ewetken jasuslar qaysi sahelerni muhim dep qarap jasusluq qilidu dégen so'algha jawab bérip mundaq dédi:
‏-Soghuq urushtin ilgiri jasuslar asasen qoral-yaraq saheside köprek jasusluq qilatti. Yeni zamaniwi qoral-yaraqlarning téxnikiliq yasash usullirini qolgha chüshürüsh saheliride jasusluq qilatti. Soghuq urushtin kéyin pen-téxnika we iqtisadi jehette köprek jasusluq herikiti qilidu. Emma siyasiy jehette démokratik döletlerde her nerse ashkara bolghanliqi üchün, axbaratlarda élan qilin'ghan uchurlar her nersini ashkarilighanliqi üchün jasusluq qilishqa éhtiyaj qalmaydu.