Һарперниң хитай билән түзгән таможна келишими канада хәлқини нарази қилған

Мәлум болушичә, йеқида бейҗиңда зиярәттә болған канада баш министири стефен һарпер хитай тәрәп билән билән таможна истихбарати алмаштуруш келишимигә имза қойған. Униң канада хәлқиниң пикрини алмай туруп, бундақ бир назук келишимгә имза қойғанлиқи канада хәлқиниң наразилиқини қозғиған.

Бәзи мутәхәссисләр мәзкур келишимниң канада палатасида муназиригә қоюлуши керәкликини тәкитлиди. Стефен һарпер 11 - айниң бешида бейҗиңда зиярәттә болған вә хитайниң юқири дәриҗилик әмәлдарлири билән көрүшкән иди.

Канада таможна мулазимәт идарисиниң “йәршари хәвәрлири” телевизийәсигә мәлум қилишичә, канада ташқи ишлар министири бу келишимгә 11 - айниң 8 - күни имза қоюлғанлиқини билдүргән вә канаданиң содидики 2 - чоң шерики болған хитай билән имзалиған “таможна истихбарати алмаштуруш келишими”ниң канада чеграсидин киридиған малларни тәкшүрүш вә бихәтәрликкә капаләтлик қилишта муһим рол ойнайдиғанлиқини ейтқан.

Әмма, канадалиқ мутәхәссисләр вә өктичи партийиләр мәзкур келишимгә қаттиқ наразилиқ билдүрмәктә.

Канада хитай мунасивәтлири мутәхәссиси доктор чарлез буртон һарпер һөкүмитиниң бу һәқтики көз қаришиға қетилмайдиғанлиқини билдүрүп мундақ деди: мән һөкүмитимизниң чегра қанунимизни көзгә илмайдиған мушундақ бир һөкүмәт билән таможна истихбарати алмаштурмақчи болғанлиқини чүшинәлмидим вә қобул қилалмидим.

Канада һөкүмити явропа бирлики, америка, японийә вә исраилийә биләнму охшаш келишимгә имза қойған.

Һалбуки, доктор буртон хитай һөкүмити билән бу хил келишимгә имза қоюшниң пүтүнләй охшимайдиғанлиқини вә бәлки хәтәрлик икәнликини билдүрүп мундақ деди: башқа дөләтләргә охшимайдиған йери хитай һөкүмитиниң вә хитай армийәси канадаға қанунсиз һәрбий техникиларни вә қанунсиз малларни киргүзүшкә биваситә йетәкчилик қилип арилишидиғанлиқини һәммимиз билимиз. Хитайниң таможна мулазимити, хитай һөкүмити вә хитай коммунист партийәсиниң бир қисми. Бундақ болғанда хитай чәклигән техника вә малларни канадаға асанла киргүзүветиду. Һәтта канада таможна мулазимити тәрипидин тәминләнгән учурларни хитай канаданиң зийиниға қоллиниши мумкин. Униң үстигә хитай һөкүмити чеградин канадаға киргүзүлгән техника вә маллар һәққидә ялған учурларни тәминләйду. Бу уларниң тәбиити.

Канада һөкүмити имза қойған бу келишимниң қайси түрләрни өз ичигә алидиғанлиқи, буниң ичидә хитайдин канада чеграсиға панаһлиқ тиләп кәлгүчиләр һәққидики истихбаратниң бар йоқлуқи яки канаданиң қанчилик контроллуқни қолида туталайдиғанлиқи ениқ әмәс болуп, доктор буртон бу һәқтә тәпсилий мәлумат елишни күтүватқанлиқини билдүрди.

У мундақ деди: әслидә бундақ келишимләргә имза қоюлушитин бурун баянат елан қилиниши, имза қоюлидиған келишимниң турлири елан қилиниши керәк иди. Һарпер һөкүмити бундақ баянат елан қилмиди. Канада бихәтәрлик идариси вә канада хан җәмәти атлиқ сақчилири идарисиниң буниңдин хәвири барлиқи сөзләнди, әмма уларниң қандақ җаваб бәргәнлики ениқ әмәс. Мениңчә канада бихәтәрлик идариси буниңға қарши чиқиши керәк. Чүнки бу уларниң хитайдин келидиған ишпийонлуқ һәрикәтлирини тәкшүрүп ениқлишиға қолайсизлиқ яритиду.

У йәнә, күчийиватқан тәнқидий пикирләрниң хитай билән имзаланған таможна истихбарати келишимини бикар қилишта қанчилик тәсири болуши мумкинчилики һәққидә тохтилип мундақ деди: бу келишим чоқум канада дөләт мәҗлиси авам палатасида оттуриға қоюлуши керәк, гәрчә имза қоюлуп болған келишимни бикар қиливәткили болмисиму, әмма биз буни йүргүзүштә канада мәнпәәтини қоғдайдиған бәлгилимиләрни киргүзүшимиз керәк.

Мәлуматларға қариганда, хитайда ясалған сахта малларниң канадаға көпләп киргүзүливатқанлиқи тосулуш уяқта турсун, канаданиң хитай билән таможна учурлирини алмаштуруш келишими түзүши канадалиқларни әндишигә салған.

Хитайниң канаданиң сода вә һәрбий мәхпийәтликини оғрилиғанлиқи һәққидә нурғун мисаллар болуп, откән йили хитайда туғулған канадалиқ чиң чвәнхуаң канаданиң чарлиғучи кемиси һәққидики учурларни оғрилап хитайға қачмақчи болғанлиқи үчүн қолға елинған.

Униңдин башқа йәнә, хитай содигәр су бин, канаданиң F - 35 типлиқ күрәшчи айропилани һәққидики учурни оғрилап хитай игидарчилиқидики ширкәткә сатмақчи болған иди.