Hindistan-xitay chégrasida jiddiychilik yüz bermekte

Hindistan-xitay her ikki terep igilik hoquqini talash-tartish qiliwatqan rayonlarda jiddiychilik yüz bermekte.

Xitay, hindistan chégrasigha yéqin tibet rayonida resmiy oq ishlitip herbiy manéwir élip bardi. Biraq, 11 sa'et dawam qilghan bu herbiy manéwirning meqsiti toghrisida uchur bérilmigen. Xewerde bildürüshiche, bu herbiy manéwir hindistan-xitay chégrasigha yéqin rayondiki xitay yol yasash sewebidin hindistan eskerliri bilen sürkilish peyda bolghan rayonda élip bérilghan. Shuning bilen hindistan özliri üchün xewp hés qilip on minglighan eskerlirini chégra rayon'gha ewetken.

B b s ordo bölümining xitayning dölet axbarat xewiridin neqil qilip tarqatqan xewiride bildürüshiche, xitay hindistan chégrasigha köp miqdarda qoral-yaraq yötkigen.

Xitayning herbiy axbarati Daily PLI ning xewiride, xitay armiyisining shimaliy herbiy shtabi ötken bir ay ichide köp miqdarda qoral-yaraq we herbiy aptomobillarni tibetke yötkigenliki bildürülgen. Igilinishiche, xitay qoral-yaraqlarni qoruqluq yoli arqiliq poyiz bilen yötkigenliki ilgiri sürüldi.

Hindistanmu yéqindin buyan aronachal, paradéysh, aqsaychin qatarliq hindistan emeliy igilep turghan chégra rayonlargha 10 mingdin artuq esker yötkigen.

Hindistan taymisning xewiride bildürüshiche, hindistan, ötken ay xitay bilen botan igilik hoquqini dawa qiliwatqan rayonda xitayning yéngidin yol yasash ishlirini tosush üchün esker yötkigenlikini bildürdi. Bu rayonning, hindistan bilen sherqiy shimalidiki sikkim we qoshna dölet botan bilen chégrasi tutishidiken. U rayonda xitay bilen butan otturisida sürkilish dawam qiliwatqan bolup, bu mesilide hindistan botanni qollap kelmekte iken.

Hindistan, xitay bu yolni püttürgen teqdirde, uning hindistan'gha qarshi istratégiyilik üstünlükke ige bolushidin endishe qilidiken.

Közetküchilerning qarishiche, xitay terepning hindistan chégrasigha yéqin rayon'gha köp miqdarda qoral-yaraq yötkishi we bu rayonda herbiy manéwir élip bérishi hindistan'gha qattiq bir signal bérishni meqset qilidiken. Xitay bu rayonlarda igilik hoquq dawa qilip yol yasimaqta iken. Bu rayonda hindistanningmu köp sanda eskerliri mewjut iken, biraq xitay eskerlirining yéngi zamaniwi qoralliri hindistan eskerliriningkidin ilghar iken.

B b s ordo bölümining 20-iyul küni élan qilghan “Néme sewebtin hindistan bilen xitay otturisida chégra sürkilishi kélip chiqti?” dégen maqalide mundaq déyilgen: “Eger hindistan bilen xitay otturisida bir aydin buyan dawam qiliwatqan chégra talishish mesilisige alaqidar ehwalgha qaraydighan bolsaq, ikki dölet otturisida urush chiqidighandek bir chüshenchige kélimiz. Bu jeryanda her ikki dölet bir-birige qilin'ghan tehdit we qorqutush bilen tolghan qopal bayanatlar élan qiliniwatidu. Hindistan axbaratliri xitayni eyiblep, ‛xitay sürkilishte qattiq pozitsiye bildürüwatidu‚ dégendek ipadiler qollan'ghan. Xitay bolsa hindistanni chégragha yötkigen eskerlirini arqigha chékindürüshke chaqirmaqta.”

Maqalide bildürüshiche, ötken töt heptidin buyan xitay bilen hindistan otturisida 3500 kilométir uzunluqtiki ortaq chégra mesiliside sürkilish peyda boldi. 1962-Yilimu bu ikki dölet otturisida chégra talishish sewebidin urush yüz berdi we 55 yil ötken bolsimu, bir qanche rayonda chégra talishish majiraliri dawam qiliwatidu.

Ötken ay bashlan'ghan sürkilishtin kéyin, ikki dölet chégrada eskerlirining sanini köpeytti we udulmu-udul kélip bir-birini chékinishke chaqiriq qilishti.

Ikki dölet otturisida sürkilish qachan peyda boldi?

Ikki dölet otturisidiki sürkilish, xitay tereptin élip bériliwatqan chégra rayondiki yollarni kéngeytish we yéngidin yasash ishlirigha hindistan qarshi chiqqandin kéyin peyda boldi.

Közetküchilerning bildürüshiche, hindistan bu yollar pütken teqdirde, xitayning hindistan'gha qarshi istratégiyilik üstünlükke ige bolushidin endishe qilidiken.

B b s ordo bölümining xewiride bildürüshiche, hindistanning générali xitayning yol yasishigha qarshi chiqip mundaq dégen: “Biz oq chiqarmiduq, bizning yashlirimiz peqet xitaylarning ilgirilishini tosup qélish üchün insanlardin terkib tapqan bir tosuq qurdi.”

Xitayning hindistanda turushluq bash elchisi lu jawi, hindistanning prys trst of hindiya dégen gézitige bergen bayanatida, tinchliq ornitish üchün hindistanning shertsiz halda eskerlirini chégradin chékindürüshi kéreklikini bildürgen we hindistan chégra qoghdighuchilirini, yol yasash ishlirini toxtitishqa urundi dep eyibligen.

Hindistan bu toghrida néme deydu?

B b s ordo bölümige melumat bergen hindistan mudapi'e ministiri aron jéytli bu heqte élan qilghan bayanatida mundaq dédi: “2017-Yilidiki hindistan 1962-yilidiki hindistan emes we u özining chégralirini pütünley qoghdash iqtidarigha ige.”

Hindistanning sabiq générali géginjyt sénhgning qarishiche, sikkim chégrasi bolsa, urush peytide hindistan xitaygha qarshi hujum qilalaydighan birdin-bir chiqish yoli iken we u rayon himalaya téghining boyida hindistan armiyisige nisbeten, xitaygha qarshi jughrapiye jehette üstünlükni igileydighan muhim rayon iken.

Hindistanning sabiq générali géginjyt sénhg mundaq dégen: “Xitay u rayonning qanchilik ehmiyetke ige ikenlikini bilidu, shuning üchün ular her waqit biz üstünlük igileydighan rayonlarni yoqitishqa urunuwatidu.

Bu toghrida xitay terep néme deydu?

Xitay tashqi ishlar bayanatchisi lu kang tünügünki axbarat yighinida, hindistan terepni detalashtiki doklam rayondin chékinishke yene bir qétim chaqirghan.

Lu kang sözide: “Biz köp qétim déduq, yene tekitleymiz, hindistan armiyisi qanunsiz halqighan chégra tewelikidin chiqip kétishi we hindistan tewesige chékinishi kérek” dégen.

Xitay terep sikkim rayonini özining igilik hoquqi da'irisi ichidiki rayon dep dawa qilidiken we bu heqte bergen bayanatida, hindistanni agahlandurup, 1962-yilidiki urushta hindistanning meghlup bolghanliqini tilgha élip, hazirqi xitay u waqittiki xitaydin nechche hesse küchlük dégendek ipadilerni tilgha alghan.

Kelgüside qandaq bolidu?

Tibetlerning rehbiri dalay lamaning hindistanda yashishimu ikki dölet otturisidiki ixtilaplarning yene bir amili iken.

Chégra talash-tartishi mesiliside, hindistan bilen xitay otturisida 1967-yili bir qétim toqunush bolghan we hazirmu pat-pat sürkilish yükselmekte iken. Közetküchilerning bildürüshiche, hazirqi sürkilish ilgiriki yillardikige qarighanda eng ewj alghan jiddiy weziyette iken.

Hindistan bilen xitay otturisidiki chégra talash-tartish mesilisi hazir qandaq weziyette turuwatidu? ikki dölet otturisida urush chiqish éhtimali barmu? bu heqte biz pikir-qarashlirini élish üchün türkiye hajettepe uniwérsitéti oqutquchisi doktor erkin ekrem bilen söhbet élip barduq.

Doktor erkin ekrem hindistan-xitay otturisidiki chégra sürkilishlirining kélip chiqish sewebliri toghrisida toxtaldi.