“Türk dunyasi yighini”da ilham toxti üchün qaytidin we adil sot échish chaqiriq qilindi

Türkiyining epyun qarahisar shehiride ötküzülgen, “Türkiye we türk dunyasi” dégen yighinda, xitay da'irilirining ilham toxti üchün qaytidin we adil sot échishi chaqiriq qilindi.

3 Kün dawam qilghan bu yighin 2014 - yili 9 - noyabir yekshenbe küni axirlashti. Yighin axirida türk dunyasi xelqlirining mesililirige alaqidar otturigha qoyulghan pikir - teklip we telepler yighin kéngesh hey'iti teripidin qararlashturulup “Türk dunyasi xitabnamisi” dégen namda élan qilindi.

Yighinda Uyghur wekiller teripidin Uyghurlargha alaqidar 10 maddiliq telep we teklipler sunulghan bolup bu telep we tekliplerdin bir qanche türi qobul qilindi we yighinning xulase doklatida élan qilindi.

Yighin axirida “Türk dunyasi xitabnamisi” yawro - asiya türk jem'iyetler fédératsiyesi re'isi isma'il jin'giz teripidin oqup ötüldi.

Mezkur xitabnamining 14 - maddisida ilham toxti uchun qaytidin sot échilishi we adil höküm chiqirilishi kéreklikini tekitlinip mundaq déyilgen: “Uyghurlarning xitay asasi qanunida yézilghan kishilik hoquqlirining emeliyette bérilmigenliki toghrisida söz qilghanliqi, maqale yazghanliqi sewebidin muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan Uyghur akadémik ilham toxtigha qaytidin we adil sot échilishi üchün xelq'araliq idare - organlarni xitay da'iriliri bilen sözlishishke chaqiriq qilidu.”

2014 - Yili 11 - ayning 7 - künidin 9 - künigiche 3 kün dawam qilghan bu yighinning ikkinchi künidiki yighilishta dunyaning her qaysi jayliridin kelgen wekillerdin, türkiye we iraq türkmenliri, ezerbeyjan, noghay, bulgharistan we siprus türkliri, qaraqalpaq türkliri, Uyghur we özbéklerning wekilliri söz qilip öz xelqlirining ötmüshi we hazirqi ehwalidin doklat berdi.

Yighin'gha qatnashqan Uyghur wekiller, sherqiy türkistan mesilisi we Uyghurlar toghrisida 10 maddiliq telep we teklip yézip türk dunyasi kéngesh hey'itge sundi.

Yighin'gha millet partiyisining asasiy qatlam rehberliri, 81 sheherdiki shöbe re'isliri, millet partiyisining idare hey‘et rehberliri we ezaliri bolup 300 din artuq kishi qatnashti.

Yighinda türk dunyasining mesililiri toghrisida jem'iyet re'isliri we ilmiy tetqiqatchilar söz qildi.

Yighinda sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining bash katipi abdul'ehed abduraxman Uyghur mesilisi toghrisida toxtaldi we Uyghurlarnng hazirqi qiyin mesililirini anglatti.

Yighinda aldi bilen türkiyining meshhur siyasiyoni millet partiyisining re'isi ayqut edib'aliy, sabiq ministirlardin abdulxaliq chay, enis öksüz, xélil shiwgin, türk parlaméntlar birlikining re'isi hesen qorqmazjan, yazghuchi zekeriya kitabchi, proféssor salih aynural, proféssor ekrem sa'etchi oghli, isma'il jin'giz qatarliq rehberlerdin terkip tapqan bir kéngesh hey'iti teshkillendi hem sehnidiki orunlirini aldi.

Yighinda söz qilghuchilardin millet partiyisining re'isi ayqut edib'ali, gebze ali téxnikom uniwérsitétining réktori proféssor salih aynural, sabiq sehiye ministiri xélil shiwgin qatarliq kishilermu sözide Uyghurlar we sherqiy türkistan mesilisini tekitlidi.

Yighin zaligha chong ékran qoyulghan bolup, ékranda ay yultuzluq kök bayraqni öz ichige türk dunyasining her qaysi dölet we rayonlarning bayraqliri nöwet bilen almiship körünüp turdi.

Yighinning axirqi küni türk dunyasi kéngesh hey'itining ezaliri yighinni xulasilep söz qildi. Proféssor enis öksüz ependi sözide türk dunyasida ortaq til we yéziq qollinish kéreklikini tekitlidi. Sabiq sehiye ministiri xélil shiwgin, türkiyining we türk dunyasining mesililirini anglatti, u sözide, rusiyide we xitayda nurghunlighan türklerning bésim we zulum astida yashawatqanliqini ularning mesililirini hel qilish üchün qilishqa tégishlik ishlarning hel - charilirini tepsili otturigha qoydi. Sabiq türkiye parlamént re'isi we hazirqi türk parlamént wekiller birlikining re'isi hesen qorqmaz ependi, türkiye we türk dunyasining büyük türk millitining türk dunyasi birlikidin ibaret bu chong wezipini eng qisqa waqit ichide emelge ashuridighanliqigha ishinidighanliqini ipadilidi. Axirida millet partiyisining re'isi ayqut edbi'ali söz qilip, türkiyening we türk - islam dunyasi we insaniyetning qanighan jarahetlirining türki xelqlerning bashchiliqida hel bolidighanliqini ipadilidi.

Isma'il jin'giz “Türk dunyasi xitabnamisi” ning bashta türkiye jumhuriyitige, türk - islam teshkilatlirigha, rusiye, amérika, kanada, rusiye we pütün bu mesililerge alaqidar döletlerge sunidighanliqini bildürdi.

18 Maddiliq xitabnamining birinchi maddisida mundaq déyilgen: türkiye bilen türkiy döletler we qérindash xelqler otturisida ma'arip, medeniyet - sen'et, iqtisad, soda alaqe, sayahet sahelerde hemkarliqning kücheytilishini, tilda, pikirde, ish - herikette birlik sho'ar astida her sahede munasiwetlerning kücheytilishi, türkiye jumhuriyetler otturisida her sahede qulayliq yaritilishi qurultayimizning asasi meqsiti we nishani boldi.

Xitabnamining 4 - maddisida türkiy xelqler arisida til birlikining we sözlishish birlikining qulayliq yaritilishi üchün yéziq birlikining emeliylishishi üchün dölet we munasiwetlik organlar bilen ortaq xizmet qilishqa chaqiriq qilidighanliqi bildürüldi.

5 - Maddida bolsa türk dunyasining ortaq qimmet qarashlirigha ige chiqish kérekliki, türklerning nechche ming yilliq medeniyitini otturigha chiqirish üchün jalalidin rumi, ibni sina, mehmut qeshqiri yüsüp xas hajip, elishir nawayi qatarliq büyüklerni we ularning eserlirini tetqiq qilish üchün türk dunyasi instituti qurushni qollaydu, déyilgen.

11 - Maddida mundaq déyilgen: sherqiy türkistan, süriye we iraq türkmenliri, qarabaghdiki qérindashlirimizgha qarita kishilik hoquq depsendichiliklerni yéqindin közitish kéreklikini, türkiye parlaménti tarmiqidiki kishilik hoquq komitétini bu döletler bilen sözlishishni we közitish hey'iti ewetishke chaqiriq qilidu.

Biz yighin axirida millet partiyisining re'isi ayqut edib'ali ependidin Uyghur mesilisi toghrisidiki pikir - qarashlirini alduq. Re'is ayqut edib'ali, Uyghur mesilisige qandaq qaraysiz? dégen so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi: “Bizning türkiye - xitay munasiwitide xitaygha hörmitimiz bar, bizning xitay da'iriliridin birla telipimiz bar, u bolsimu sherqiy türkistandiki qérindashlirimizning tiligha, dinigha we kishilik hoquqigha hörmet qilishini alahide telep qilimiz, bizning xitay siyasitimiz bu qimmet qarashlarni asas qilidu. Qérindashlirimizgha yaxshi qarighan teqdirde xitaygha bolghan hörmitimiz ashidu we türkiyining pütün imkanlirini xitaylargha achimiz. Dostluqimizning asasiy prinsipi buningdin ibaret. Xitay üchün türkiyining qelbini utushning birla yoli bar u bolsimu sherqiy türkistandiki qérindashlirimiz bizning amanitimiz ikenlikini bilishi kérek we amanetke yaxshi qarshi kérek.”

Biz bu yighin toghrisida yighin'gha qatnashqan, türkistanliqlar medeniyet we ijtima'iy hemkarliq jem'iyitining re'isi ekber yasa bilen söhbet élip barduq.