“Intérpol” ning dolqun eysagha a'it qarari alqishqa érishti

Yawropa parlaméntida ötküzülgen xitaydiki kishilik hoquq weziyiti heqqide guwahliq bérish yighinida, d u q bash katipi dolqun eysa ependi Uyghurlar mesilisini otturigha qoymaqta. 2017-Yili 22-mart.

Türlük taratqular we sehipilerde intérpol(xelq'ara saqchi) teripidin 1-féwral maqullan'ghan, 20-féwral élan qilin'ghan d u q re'isi dolqun eysani tutush buyruqining emeldin qaldurulghanliqigha da'ir xewerler keng tarqalmaqta. Uyghur élidiki weziyet köp yamanlashqan bir chaghda taralghan bu uchurni muhajirettiki Uyghur jama'itining bir xosh xewer bilip dolqun eysa ependini tebriklewatqanliqi közge chéliqmaqta.

Intérpoldiki tutush buyruqi seweblik dolqun eysaning yillardin buyan köpligen dishwarchiliqlargha yoluqqanliqi, ilgiri metbu'atlarda keng tarqalghan idi. Köpligen xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatliri uzun yillardin buyan intérpolni adil bolmighanliq, xitayning bésimigha tiz pükkenlik bilen eyibligen hemde xitayni intérpolning hoquqini suyi'istémal qilghuchi dölet qatarida sanap tenqidlep kelmekte idi. Bolupmu birqanche yil ilgiri, xitay jama'et xewpsizlik ministirliqining bir neper sabiq ministirining intérpolgha bashliq bolghanliqi xelq'arada naraziliqlarni yenimu kücheytip, intérpolning sheripige zor derijide dez ketküzgen idi.

D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependi dolqun eysa üstidin chiqirilghan tutush buyruqining emeldin qaldurulushini “Xitayning xelq'ara sehnidiki diplomatik meghlubiyiti” dep atidi.

Xelq'ara saqchining dolqun eysaning ismini qizil uqturush tizimlikidin chiqiriwetkenliki 24-féwral küni xitayning naraziliqini qozghidi.

Wakaletsiz milletler teshkilati xelq'ara saqchining dolqun eysani tizimliktin chiqiriwétish qararini qarshi alidighanliqi bildürdi, mezkur teshkilatning xadimi lusiya parruchi xanim ziyaritimizni qobul qilip, öz közqarashlirini otturigha qoydi.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependi, bu heqte “Bu xelq'aradiki Uyghur milliy herikiti üchün paydiliq shara'itlarning meydan'gha kélidighanliqining bir béshariti” dédi.

D u q ijra'iye komitétining mu'awin re'isi semet abla ependi “Bu yalghuz dolqun eysa üchünla emes, d u q we muhajirettiki dewa üchün katta ish boldi” dédi.

Amérikidiki adwokat nuriy türkel ependi bolsa, dolqun eysa üstidiki tutush buyruqining emeldin qaldurulushini “Xitay hakimiyitining heq dewa qiliwatqan kishilerni xitay siyasitining qurbani qilalmaydighanliqining bir örniki” dédi.

D u q muhajirlar komitétining mes'uli memet toxti bolsa, “Kéchikken bolsimu, adalet öz ornigha keldi” dédi.

Dolqun eysa ependining bildürüshiche, xitayning uning üstidin chiqarghan qizil renglik tutush buyruqi 1997-yili intérpol(xelq'ara saqchi) teripidin qobul qilin'ghan hem ijra qilish üchün pütün dunyagha tarqitilghan. Bu buyruqta, dolqun eysaning atalmish gunahliri “Jinayet guruhi teshkilligen, adem öltürgen, partlitish suyiqesti bilen shughullan'ghan” dep yézilghan.

1996-Yili gérmaniyede “Dunya Uyghur yashliri qurultiyi” qurulup xitaygha qarshi pa'aliyetlirini kücheytidu. Dolqun eysa ependi xitayning özi üstidin tutush buyruqi chiqarghanliqini we intérpolgha bergen bu tutush buyruqining tesirining hemme yerde körülüshke bashlighanliqini peqet 1999-yilidin kéyin bilidu.

Dolqun eysa ependining bayan qilishiche, bolupmu 2000-yilidin kéyin u, shwétsariyening jenwe shehiride, koréyede, italiyede, amérikida, türkiyede tutup turup tekshürüshlerge, qanche künlep solap qoyushlargha uchrighan. Amérikigha we türkiyege kirishi uzun yil ret qilin'ghan, hazir amérikigha kirelisimu, türkiyege yenila kirelmeydiken. U tamozhnilarda tutup turulup tekshürülgen chaghlarda, qanche qétimlap xitaygha qayturulup bérilish xewplirigimu duch kelgen. Ötken yili téxi nyu-yorktiki b d t “Azsanliqlar munbiri” ning yighinigha qatnishiwatqanda, yighindin heydep chiqirilghan. Bu dishwarchiliqlarning hemmisige intérpoldiki qizil renglik tutush buyruqi seweb bolghan.

Ilshat hesen ependi bu xususta pikir bayan qilghanda, xelq'ara saqchi teshkilati heqqide chüshenche bérish bilen birge, bu teshkilatning d u q re'isi dolqun eysa üstidin chiqarghan tutush buyruqini emeldin qaldurush arqiliq özining inawitini saqlap qalghanliqini ilgiri sürdi.

D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependi bolsa, bu ishtin, dunya jama'itining xitayning mahiyitini bilishke bashlighanliqini we xitayning muhajirettiki Uyghur milliy herikitini qarilash niyitining emelge ashmighanliqini körüwalghili bolidighanliqini tekitlidi.