Türkiyediki ataqliq Uyghur réstoran xojayini kérem mamut shertlik qoyup bérilgen

Muxbirimiz erkin
2019.02.08
Kerem-Mamut.jpg Ataqliq Uyghur réstoran xojayini kérem mamutning pasportining birinchi béti.
Social Media

Ataqliq Uyghur réstoran xojayini kérem mamut ötken yili 31‏-öktebir küni türkiye amanliq küchliri teripidin öyide tutqun qilinip, soraq qilin'ghan we izmir qatarliq jaylardiki köchmenlerni qayturush ornigha 3 aydek qamap qoyulghan. U türk amanliq organliri teripidin nöwette türkiye qamaqxanilirida yaki köchmenlerni qayturush orunlirida yétiwatqan nurghun Uyghur tutqunlargha oxshashla “Térrorluq teshkilatigha baghlinishliq”, dégen guman bilen tutqun qilin'ghan idi.

Kérem mamutning xongkongdiki “Jenubiy xitay seher pochtisi” gézitige bildürüshiche, u “Térrorluq teshkilati bilen baghlinishliq ikki kishi bilen téléfon alaqisi qilghan”, dégen seweb bilen tutqun qilin'ghan iken. Da'iriler uni tutqun qilish bilen bir waqitta uning türkiyede olturushluq ruxsitini‏ (iqamitini) bikar qilghan. Bu, kishilerde kérem mamut xitaygha qayturuwétilemdu qandaq?, dégen endishe peyda qilghan idi. Emma u, tutup turulghan 3 aydek waqit ichide da'iriler uninggha qarita héchqandaq qanuniy eyibleshte bolmighan. Uning bildürüshiche, u bu yil 25‏-yanwar küni tuyuqsiz qoyup bérilgen.

Biz peyshenbe küni uninggha téléfon qilip ziyaret qilishqa tirishqan bolsaqmu, uning bilen alaqilishelmiduq. Axiri, uning inisi hamut hajigha téléfon qilip uning bilen alaqileshken bolsaqmu, lékin uning akisini ziyaret qilish telipimiz ünümlük jawabqa érishelmidi. Uning bildürüshiche, kérem mamut qoyup bérilgen. U, akisining téléfonini pütünley taqiwetkenlikini bildürüp, eger téléfon nomurimizni qoyup qoysaq özining bizge qayturup téléfon qilidighanliqini bildürgen bolsimu, lékin téléfon qayturmidi.

Kérem mamut “Jenubiy xitay seher pochtisi” gézitige qilghan sözide, özining qoyup bérilishining özigimu bek tuyuqsiz tuyulghanliqini bildürgen. Uning ilgiri sürüshiche, “Uning térrorluq bilen eyiblinishi uninggha bek yat bir eyiblesh” iken. Kérem mamutning qoyup bérilishige türtke bolghan seweblerning détallirigha da'ir konkrét tepsilatlar bizge namelum. Uning türkiyelik adwokati loqman akchayning bildürüshiche, u “Térrorluqqa chétishliq”, dep tutqun qilin'ghan bolsimu, lékin “Da'iriler uning térrorluq guruhi bilen alaqisi barliqigha da'ir téxi héchqandaq bir delil körsitip baqmighan”. Akchay “Jenubiy xitay seher pochtisi” ning muxbirigha qilghan sözide, uning délosining “Nahayiti sirliq” ikenlikini bildürgen. 

Kérem mamut, ilgiri ürümchidiki ataqliq Uyghur réstorani “Miraj” ni qurghan kishilerning biri. “Miraj” réstorani ötken yili bézeklirining qoyuq milliy xasliqi seweblik taqiwétilgen. Mezkur shirketning bezi igilirining we ularning a'ile-tawabati, ishchi-xizmetchilirining mutleq köp qismi tutqun qilinip, lagér yaki türmilerge qamalghanliqi ilgiri sürülgen. Kérem mamutning weziyitidin xewerdar kishining radiyomizgha bildürüshiche, kérem mamut türkiyege kélip qutulup qalghan bolsimu, lékin da'iriler uning ürümchidiki chong oghlini tutqun qilip, 17 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghan. 

U mundaq dédi: “Tunji ayalidin bolghan balisi abdusemi shu hazir türmide 17 yil késilip ketti. U bala wetende. U öylen'gen, ikki balisi bar bala idi. U, 29-30 yashlarda bar idi. Uni 2018‏-yili késiwetti, 2018‏-yili etiyazda türkiyege pul salding dégendek gepler bilen. U bala wetende ashxana échip ashxanisini ichkirige, ürümchining nechche yérige kéngeytip ashundaq qilghan. Shunchilik obdan bir bala idi. Shuni tutup 17 yil késiwetti qarang”. 

Kérem mamutning tutqun qilin'ghan waqti del türkiyediki bezi Uyghurlarning da'ish térrorluq teshkilatigha chétishliq, dep tutqun qilin'ghan bir mezgilge toghra kelgen idi. Bezi mutexessisler, bu ehwal türkiyede Uyghurlarni sezgür bir mesilige aylandurup qoyghanliqini ilgiri sürdi. Türkiye hajitepe uniwérsitétining dotsénti doktor erkin ekrem mundaq deydu: “Hazir türkiyede da'éshchi dése hemme adem rahetsiz bolidu. Eger birini yaman körsitimen dése, uninggha da'éshchi, fetullahchi, dep betnam chaplisila sot buni qobul qilidu. Chünki, türkiyede yéqinqi 3-4 yilda bomba partlap, nurghun adem öldi. Shunga, da'éshchi, dése hem xelqmu öch köridu hem döletmu ching tutidu. Uning üstige mawu réyna qetli'amighimu nurghun Uyghurlar chétilip qalghan. . . . . . . . . . . Shunga, türkiyede Uyghurlarni da'éshchi dése diqqet qilidighan bir mesilige aylandi”. 

Erkin ekremning ilgiri sürüshiche, türkiyediki bezi Uyghurlarning tutqun qilinishida xitay-türkiye otturisidiki bezi edliye kélishimlirining roli bolushi mumkin iken. U mundaq deydu: “Jinayetchi almashturush kélishimige qarighanda xitay birini térrorchi, dep doklat teyyarlap türkiyege sunsa, türkiye shu doklatqa qarap, eger térrorluqqa chétishliq bolup qalsa tutidu, soraqqa tartidu. Yaki sotlaydu, dégendek mushundaq ehwalmu bar. Emdi türkiye üchün xitaygha qéchip ketken fetullahchilar bar. Türkiyening shularni tutup berse deydighan telipi bar. Shuninggha türkiye xitayghimu doklat teyyarlaydu. Emma xitayning fetullahchilarni térrorist déyishi bir az qiyin. Shunga, bu ishning bashlinishi her ikki terepke paydiliqtek qilsimu, emma bir mezgil dawam qilsa oylighandek bolmasliqi mumkin”. 

Hazir kérem mamut istanbulning fatix rayonida “Kroren” namliq bir réstoran échip, bu réstoranni mangdurmaqta iken. U tutqun qilin'ghanda réstoranni uning xitay ayali wang yi mangdurup kelgen. Wang yi “Jenubiy xitay seher pochtisi” gézitige yoldishining tutqun qilinishi heqqide toxtilip: “Biz béshida bir uqushmasliq bolghan oxshaydu, ular téz arida éniqlap chiqidu, dep oylaptuq. Biraq waqit uzarghanséri biz ishlarning unchilik addiy emeslikini oylashqa bashliduq” dégen. 

Türkiye hökümiti kérem mamutni xitayning telipige bina'en tutqun qildimu yaki u téléfon alaqisi seweblik tutqun qilindimu bunisi bizge melum emes. Emma uning adwokatining bildürüshiche, eger kérem mamut xitayning telipige bina'en tutqun qilin'ghan bolsa, u xitay terepning türkiye da'irilirini uning heqqide herqandaq bir uchur bilen teminlishige nisbeten guman bilen qaraydiken. Türkiye hökümiti bezi Uyghurlarni térrorluqqa chétishliq, dep tutqun qilghan bolsimu, lékin uning hazirgha qeder birer Uyghurni xitaygha ötküzüp bergenlikige da'ir héchqandaq bir delil yoq.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.