Yaponiyediki kishilik hoquq teshkilati siyasetchilerni ilham toxti mesilisige köngül bölüshke chaqirdi

Yéqinda xitaydiki Uyghur, tibet, mongghul qatarliq milletlerning kishilik hoquq mesilisige köngül bolup kéliwatqan yaponiyediki milletler kishilik hoquq mejlisi teshkilati chaqiriqname yollap yaponiye siyasetchilirini xitay türmiside yétiwatqan Uyghur ziyaliysi ilham toxtining mesilisige köngül bölüshke dewet qilghan.

Yaponiyediki milletler kishilik hoquq mejlisi teshkilati Uyghur ziyaliysi ilham toxtining mesilisige köngül bolüsh toghrisida yaponiye siyasetchilirige chaqiriqname yollap ilham toxtini türmidin balduraq azad qilishta xitay hökümitige bésim ishlitishke murajet qilghan.

Yaponiye siyasetchilirige yollan'ghan chaqiriqnamide bu yil 15 - yaniwarda xitay saqchi da'iriliri teripidin qolgha élin'ghan ilham toxtining hazir türmide xeterlik halette turuwatqanliqi we saqchilarning türlük xorlishigha chidimay bir nechche qétim achliq élan qilghanliqi toghrisida chüshendürüshler bérilgen.

Chaqiriqnamide:“Ilham toxtining qolgha élinishidiki birdin - bir seweb, u xitay hökümitini Uyghurlarning kishilik hoquq mesiliside saqliniwatqan türlük mesililerni tinch yol arqiliq hel qilishqa chaqirghan” déyilgen.

Ilham toxti heqqide yézilghan chaqiriqnamide, hazir uning a'ilisining tolimu perishan boluwatqanliqi, sewebi xitayda ilham toxtidek kishilik hoquq pa'aliyetchiliri qolgha élinsa adette 8 yildin 10 yilgha qeder türme jazasigha höküm qilinidighanliqi, shunga yaponiye siyasetchilirining tizdin heriketke kélip bu mesilige yéqindin köngül bölüshini ümid qilidighanliqi bildürülgen.

Chaqiriqnamide ilham toxti mesilisining xitayning ichki mesilisi emesliki eskertilip, xitaygha qoshna bolghan, iqtisadiy jehettin küchlen'gen yaponiye dölitining bu mesiliside xitaygha dadiliq bilen söz échishi telep qilin'ghan.

Uningda yene “Ilham toxti xitaydin peqetla az sanliq milletler siyasitide özgertish we shundaqla islahat élip bérish kéreklikini telep qildi. U musteqilliq we yaki bashqa nerse telep qilmidi. Emma aqiwette, yenila uninggha döletni parchilash jinayiti artildi” déyilgen.

Mezkur teshkilatning tor bétide déyilishiche, bu teshkilat bu xildiki chaqiriqnamini élan qilish we shundaqla siyasetchilerge bu heqte mektup yollash arqiliq özlirining ilham toxtini türmidin balduraq qutquzush oyining barliqini bildürgen.

Mezkur chaqiriqnamide milletler kishilik hoquq mejlisi teshkilati yalghuz xitay türmisidiki ilham toxtighila emes, belki xitay zindanlirida yétiwatqan barliq Uyghur siyasiy mehbuslarning mesilisigimu yéqindin köngül bolup kéliwatqanliqini bildürgen.

Teshkilat mes'uli iwanaga ependining tor bétide ashkarilishiche, u tapshurup alghan mektublar ichide erkin démokratlar partiyisining ezasi, yaponiye parlamént ezasi tomi'oka sitomuning bergen jawabida:“Uyghur mesilisi xitayning ichki mesilisi, yaponiye bilen junggoning munasiwitini yaxshilashqa tirishiwatqan bir peytte bu mesilini tilgha élishqa bolmaydu. Hazir Uyghur mesilisini tilgha alidighan peyt emes” déyilgen.

Milletler mesilisi kishilik hoquq mejlisi teshkilati emeliyette ilham toxtini türmidin qutuldurush pa'aliyitide yaponiyediki siyasiy teshkilatlardin hakimiyet béshidiki shinzo abé bashchiliqidiki erkin démokratlar partiyisidin köprek ümid kütken.

Yaponiye parlamént ezasining yuqiriqi sözliridin heyran bolghan milletler mesilisi kishilik hoquq mejlisi teshkilatining mes'uli iwanaga ependi bu heqte tor bétide toxtilip:“Men yaponiye parlamént ezasining bu sözidin tolimu heyran boldum. Uyghur, tibet, mongghul mesilisi xitayning ichki mesilisi emes. Bu, mustemlike qilin'ghan üch dölet. Tarixta Uyghur, tibet, mongghullar musteqil dölet idighu? kim buni undaq emes dep éytalaydu” dégen.

Ziyaritimizni qobul qilghan Uyghur mesilisige yéqindin köngül bölüp kéliwatqan xitay - yapon munasiwetliri musteqil tetqiqatchisi takuya hazir waqitta yaponiyening Uyghur mesilisige tutuwatqan ichki we tashqi siyasetliri heqqide toxtilip mundaq dédi:

- Hazirqidek yaponiye - xitay munasiwetliri yirikleshken bir peytte, yaponiye hökümitining tosattinla Uyghur mesilisini kötürüp chiqip xitay terep bilen sözlishishi mumkin emes. Ikki dölet munasiwiti normallashqanda yaponiye elwette xitay terep bilen Uyghur, tibet, mongghul mesililiride söhbet élip baridu dep qaraymen. Mesilen, 2008 - yili 5 - ayda shinzo abé xitay dölet re'isi xu jintaw bilen tokyoda uchriship etigenlik nashtida söhbetleshkende, eyni chaghda xitay türmiside yétiwatqan tokyo uniwérsitétining Uyghur oqughuchisi toxti muzartning türmidin balduraq qoyup bérilishini telep qilghan. 2009 - Yilidiki 5 - iyul ürümchi weqeside yaponiye hökümiti bu mesilide xitaygha derhal jawab qayturup öz meydanini bildürgen we undin bashqa ilgiri Uyghur mesiliside köp söhbetler bolghan. Ilham toxti qolgha élin'ghandin buyan yaponiye axbaratliri izchil halda ilham toxti mesilisi heqqide uchur we xewerlerni tarqitiwatidu. Bu dégenlik, yaponiye hökümiti ichki siyasitide ilham toxti mesilisige köngül bölüwatqanliqidin dérek béridu. Yaponiyening nöwettiki wezipisi asiya iqtisadining güllinishigila yardem bérish emes, belki asiyada kishilik hoquqning yaxshilinishigha köprek küch chiqirishtur.

Axirida ziyaritimizni qobul qilghan milletler kishilik hoquq mejilisi teshkilatining mes'uli iwanaga ependi ilham toxtini türmidin qutuldurush herikitini axirighiche élip baridighanliqini, shuning bilen birge, mezkur teshkilatning taylandtiki Uyghur musapirlar mesilisigimu köngül bölüwatqanliqini bildürdi.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.