“Yaxshi” partiye “Jaza lagérliri” mesiliside türkiye hökümitini eyiblidi
2018.09.14

7-Séntebir küni türkiye parlaméntidiki “Iyi”, yeni “Yaxshi” partiye metbu'at bayanati élan qilip, xitay hökümitining jaza lagérliri qurup bir milyon Uyghurni solighanliqini eyiblesh bilen birlikte türkiye hökümitining hazirghiche buninggha inkas qayturmighanliqini tenqid qildi. Metbu'at bayanatida mundaq yézilghan: “Xitay xelq jumhuriyitidiki Uyghur aptonom rayoni, yeni sherqiy türkistandiki Uyghurlar duchar boluwatqan éghir bésimlar toghrisidiki xewerler ishenchlik xelq'ara axbarat agéntliqliri teripidin tarqitilmaqta. Bularni partiyemiz yéqindin közetmekte”.
30-Awghust küni birleshken döletler teshkilati irqiy ayrimichiliqqa qarshi turush komitéti teripidin élan qilin'ghan doklatta bir milyon etrapida Uyghurning “Jaza lagérlirida” tutup turuluwatqanliqi dunyagha bildürülgendin kéyin xelq'ara axbarat wasitiliri bu mesilige keng-kölemde orun bérishke bashlidi.
Türkiyediki milletchi heriket partiyesidin ayrilip chiqqan kishiler teripidin qurulghan “Yaxshi” partiye bu yilqi saylamda türkiye parlaméntidiki 46 orun'gha érishken.
Mezkur partiye öz bayanatida türkiye hökümitini Uyghur mesiliside xitaygha qarshi inkas qayturushqa chaqirip munularni yazghan: “Dölitimizni idare qiliwatqan adalet we tereqqiyat partiyesi bilen uning shériki bolghan milletchi heriket partiyesining bu mesile toghrisida hazirghiche jim turuwélishi dölitimizning iqtisadiy krizis ichide bolghanliqi, xitaydin qerz pul alghanliqi üchünmu? hakimiyet béshidiki adalet we tereqqiyat partiyesi bilen uni qollawatqan shériki milletchi heriket partiyesini dölitimiz namidin xitaygha qarshi inkas qayturushqa chaqirimiz”.
“Yaxshi” partiyining 7-séntebir küni Uyghur diyaridiki “Jaza lagérliri” mesilisi toghrisida bergen mezkur bayanati mundaq axirlashqan: “Hökümitimiz partiyemizning bu chaqiriqigha qanchilik tézlikte awaz qoshidighanliqini sewrsizlik bilen kütimiz. Her halda atilirimiz dégendek qerz bergenning tili uzun, qerz alghanning tili qisqa emestu”.
Bayanat “Yaxshi” partiyining tashqi ishlar we türkiy milletlerge mes'ul komitétining mu'awin re'isi exmet kamil erozan teripidin élan qilin'ghan bolup, 2 kündin buyan köp sanda gézit we ijtima'iy taratqularda tarqitildi.
Türkiye dölet re'isi rejep tayyip erdoghan, türkiyening amérika qoshma shtatliri bilen bolghan munasiwiti yirikleshkendin béri, sözligen nutuqlirida “Hey amérika!” dep tenqid qilmaqta. Emma Uyghur mesiliside hazirghiche xitaygha inkas qayturmidi. “Yaxshi” partiye bayanatchisi memet satuq bughra qawunju ependi 11-séntebir küni muxbirlargha bergen bayanatida, dölet re'isi rejep tayyip erdoghandin “Siz qachan hey xitay! dep xitaygha inkas qayturisiz” ? dep sorap mundaq dédi: “Uyghurlar toghrisidiki bayanatimizni ötken küni keng amma bilen ortaqlashtuq. Hemminglargha melum bolghinidek sherqiy türkistandiki Uyghurlarning mesilisini birleshken döletler teshkilati kün tertipige kirgüzdi. Xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitige qarita amérika qoshma shtatlirining xitaygha qarshi chare-tedbir qollinidighanliqi melum boluwatidu. Dölet re'isimiz emdi ‛hey amérika dermu yaki hey xitay! dermu?‚ buni kütüwatimiz”.
2009-Yilidiki “5-Iyul ürümchi weqesi” yüz bergende türkiye hökümiti, ammiwi teshkilatlar, herqaysi partiyeler derhal bayanat élan qilip xitayni eyibligen idi. Bu qétim Uyghurlar duchar boluwatqan yighiwélish lagérlirigha solash mesilisi amérika qoshma shtatliri we gherb elliride yuqiri derijide kün tertipke kéliwatqan bügünki künde türkiye hökümitining xitaygha inkas qayturmasliqidiki seweb néme? buningdin kéyin inkas qayturush éhtimali barmu? bu heqtiki ziyaritimizni qobul qilghan istanbuldiki yildiz téxnika uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler oqutquchisi, proféssor doktor memet akif oqur ependi, istanbuldiki sherqiy türkistan teshkilatlar munbiri re'isi hidayetulla oghuzxan ependi, enqerediki istratégiyilik chüshenchiler instituti mutexessisi doktor erkin ekrem ependiler bilen söhbet élip barduq.
Doktor erkin ekrem ependi 2015-yili 7-ayning axiridin tartipla türkiyening xitay siyasitining özgergenlikini, shuning bilen birlikte Uyghur mesilisiningmu türkiye hökümitining kün tertipidin chüshüp qalghanliqini ilgiri sürdi. U, “Yaxshi” partiyining “Jaza lagérliri” mesilisi toghrisidiki bayanatining ehmiyetlik ikenlikini tekitlidi.
Proféssor doktor memet akif oqur ependi türkiye hökümitining dölet ichi we sirtidiki éghir iqtisadiy we xewpsizlik mesililerdin tüpeyli sükütte turuwatqan bolushi mumkinlikini bayan qilip mundaq dédi: “Türkiye hökümiti néme üchün inkas qayturmaywatidu? désingiz qolumda éniq bir ispatim yoq. Lékin sherqiy türkistan mesilisi türkiye üchün bek muhim. Sherqiy türkistandiki insan heq we hoquqliri depsendichiliki könglimizni bekla yérim qilmaqta. Emma türkiye hazir éghir qiyinchiliqlargha duchar bolmaqta. Éghir bixeterlik mesilisimu bar. Shunga etrapidiki mesililerge ehmiyet bériwatqandek turidu. Türkiye barliq bu qiyinchiliqlargha qarimastin sherqiy türkistan mesilisige köngül bölüshi, türkiye bilen bolghan munasiwitini kücheytimen dewatqan xitayningmu Uyghurlargha bolghan bésim siyasitidin waz kéchishi kérek”.
Türkiye pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan ammiwi teshkilatliri we Uyghur pa'aliyetchiler türkiye hökümet xadimliri bilen körüshkende ular eger bu heqte xitaygha inkas qaytursa türkiye bilen xitay otturisidiki munasiwetke ziyan kélidighanliqini ilgiri sürüshmekte. Xelq'ara munasiwet jehettin élip éytqanda rastinila mushundaq bolarmu? proféssor doktor memet akif oqur ependi xitay ottura sherqqe we yawropagha échilish üchün türkiyege éhtiyaji barliqini, türkiye Uyghur mesilisini otturigha qoysa ikki dölet otturisidiki munasiwetke ziyan yetmeydighanliqini ilgiri sürüp mundaq dédi: “Türkiyening sherqiy türkistan mesilisige köngül bölüshi xitayni bi'aram qilmasliqi kérek. Türkiye bilen Uyghurlar arisida tarixiy bir baghlinish mewjutluqi pütün dunyagha melum, buni xitaymu bilidu. Shunga Uyghur mesilisi ikki dölet otturisidiki munasiwetke selbiy tesir körsetmeydu. Sherqiy türkistan xitay dunyagha échilidighan yolning ötingidur. Xitayning Uyghurlargha élip bériwatqan bu siyasiti xitayning dölet menpe'etigimu selbiy tesir körsitidu. Türkiye we ottura sherq döletliri bilen munasiwitini yaxshilashni arzu qiliwatqan xitayning türkiye dölitining sherqiy türkistan mesilisige köngül bölüshidin bi'aram bolmasliqi kérek”.
Hidayetulla oghuzxan ependi “Yaxshi” partiyining bu heqte bayanat élan qilghanliqigha xursen bolghanliqini, 10-ayning 1-küni türkiye parlaménti xizmet bashlisa Uyghur mesilisining otturigha qoyulush éhtimali barliqini ilgiri sürdi.
Xitaylar Uyghurlar, qazaqlargha qaratqan “Yighiwélish lagérliri”, yeni “Jaza lagérliri mesilisi” ni hazirghiche jumhuriyet xelq partiyesi parlamént ezasi gürsel tékin ependi bilen xelqning démokratiye partiyesi parlamént ezasi ömer faruq gergerli'oghlu ependi türkiye parlaméntida otturigha qoyghan.