Misir da'irilirining Uyghurlarni dawamliq tutqun qiliwatqanliqi ashkarilandi

Charshenbe küni ottura sherq axbarat wasitiliri misir da'irilirining yéqinqi 24 sa'et ichide yene 80 Uyghurni tutqun qilghanliqi we tutqun qilin'ghan Uyghurlarning derhal xitaygha ötküzüp bérilish xewpide turuwatqanliqini xewer qildi.

Ötken heptidiki xewerlerde, misir da'irilirining misirdiki oqughuchi we tijaretchi Uyghurlarni omumi yüzlük tutqun qilip, 100 artuq Uyghurni soliwalghanliqi, ulardin 12kishining 6‏-iyul misir hawa yollirining gu'angjugha uchidighan ayropilanida xitaygha qayturulghanliqi qeyt qilin'ghan. Misir amanliq da'iriliri 6‏-iyul chet'el axbarat wasitilirige bergen uchurida, yene 22 Uyghurning qayturulush aldida turghanliqini bildürgen idi.

“Ottura sherq közitish géziti” ning 12‏- iyul bergen xewiride qeyt qilishiche, misir bixeterlik tarmaqliri yéqinqi bir qanche sa'et ichide 80 oqughuchining tutqun qilin'ghanliqi, bulardin 4kishi misirning daxiliye rayonidiki samanod shehiride tutqun qilin'ghanliqini bildürgen. Xewerde, da'iriler bu kishilerning atalmish olturaq qeghizide qa'idige xilapliq bayqalghanliqi üchün tutqun qilin'ghanliqini ilgiri sürgen.

Misir da'irilirining Uyghurlarni omumyüzlük tutqun qilip, xitaygha ötküzüp bérishke bashlishi, misirdiki Uyghurlarning turmushi, oqushi we bixeterlikige jiddiy xewp peyda qilghan.
Misir da'irilirining herikiti xitayning ottura sherqtiki döletlerde oquydighan Uyghurlarni mejburi qayturup kélip jazalawatqan mezgilde yüz bergen idi. Misirda qéchip yürüwatqan bir Uyghur oqughuchi charshenbe küni ziyaritimizni qobul qilip, misir hökümiti Uyghurlarni chégrada tosup tutuwatqachqa bashqa döletke kételmeywatqanliqini bildürdi.

Uyghur oqughuchi: emdi qandaq qilimiz, ashundaq ishlar bolup kétip baridu. Bizmu u yerge yoshurunup, bu yerge yoshurunup dégendek shundaq yürüwatimiz. Anglashlargha qarighanda tünügün yene axturush boluptu. Axshamliri sa'et birdin kéyin axturup boluwatidu, deydu. Biz asasi jehettin öyde turmighandin kéyin, uyaq-buyaqta turghandin kéyin melumat alalmiduq shu. Öyge bezide kélimiz, bezide u yer -bu yerde turup dégendek ishlar bilen yürüwatimiz.

Muxbir: a'ilingiz barmidi yaki boytaqmitingiz? ularni qandaq qiliwatidu? balilar qandaq qiliwatidu?

Uyghur oqughuchi: a'ilem bar. Ular men bilen bille, nege barsam shu yerge éliwélip yürimen. Bashqa Uyghurlar bilen alaqe qilish bolup qalsa sel tes. Ular bilen wats'ap arqiliq körüshüp shundaq qiliwatimiz. Lékin bek qoyuq alaqilisheleymiz. Ashundaq kétiwatimiz. Allahgha shükri, qandaq qilimiz.

Muxbir: bolmisa, silerning pütün resmiyitinglar toluqmu?

Uyghur oqughuchi: toluq, resmiyitimiz toluq. Toluq bolsimu tutuwatidu. Bashqa yaqqa kétish mesiliside biz héch amal qilalmiduq. Bu yerde biz ensirewatqan yérimiz bu yerdin chiqish. Uyaq-buyaqqa ketken bilen bu yerdin qandaq chiqimiz, dégen bir oy bar. Eng chongi ashu bolup qaldi hazir. Asasi jehettin bu yerde tutalmighanlarni shu chégrada tutuwatidu.

Misir hökümiti 10‏-iyul küni türkiyege mangghan bir türküm Uyghurlarni misirning gherdeqe, dégen shehiride tütiwalghan. Tutqunlarning ichide qorsiqida balisi 9 ayliq bir hamilidar ayal bar idi. Hamilidar ayalning yoldishi shu küni “Watis'ap” ijtima'iy alaqe torida muraji'et élan qilip, ayali bilen bolghan téléfon alaqisi üzülüp qalghanliqini bildürgen idi.

U mundaq dégen: eselamu eleyküm hörmetlik qérindashlar, qandaq belen turamsiler. Men bügün ayalim 9 ayliq hamilidar idi. Misirda yenggip qalmisun, dep bir chong apimiz bilen yene bir nechche Uyghur inilirimiz bilen gherdeqe arqiliq türkiyege yolgha salghan. Ularni misir waqti bir yérimda aptobusta gherdeqege yolgha salghan. Sa'et 7 ler bolghanda awulardin uchur kélip, ularni gherdeqege az qalghanda yolda tutup qélip,ayalimni, chong apimizni, yene bir inimizni élip qalghanliq xewirini berdi. Sürüshtürüp turghan ularni, hazir qoyup béridiken, mana-ene,dep axiri ularni saqchixanida tutup qaptu, ularni saqchixanida tutup qélip téléfonlirini tartiwalghan oxshaydu.

Biraq qahirede turushluq Uyghur oqughuchining bildürüshiche, gherdeqe shehiride tutup qélin'ghan Uyghur hamilidar ayal bilen uninggha hemrah bolup mangghan ayal qoyup bérilip, charshenbe küni saq-salamet türkiyege qon'ghan. Bu Uyghur oqughuchi, misir da'irilirining Uyghurlarning resmiyiti toluq bolsimu, tutqun qiliwatqanliqini bildürdi.

Uyghur oqughuchi: ikki ayalni qoyup berdi. Qoyup bérip, kichik bir bala qalghan. Shuni qoyup bérish aldida emdi. U ikki ayalni qoyup bérip hazir baridighan yérige bérip boldi. Ular türkiyege bérip boldi.

Muxbir: misir hökümiti hazirgha qeder bu ishlargha resmiy pikir bildürmidi. Xitay elchixanisi deydu, bu misirning qanunsiz turuwatqanlarni yighish üchün élip barghan herikiti, dep. Ezher uniwérsitétining bash muftisi bizning ezherning qorusida tutulghanlar yoq, dégen geplerni qildi?

Uyghur oqughuchi: u toghra bolushi mumkin. Asasi jehettin ezherning qorusida tutulghan balilar yoq. Méning anglishimche sirttiki balilar. Ezherning ichide, u yerde bixeterlik qoghdash xadimliri bolidu emesmu, u yerde undaq ishni qilalmaydu. Lékin ularning waraqliri yoq, dégen u gepler toghra bolmasliqi mumkin. Chünki, bu yerde iqametsiz yaki waraqsiz türidighan balilar yoq. Bu yerdiki balilar xitayning (“Junggoning”) bergen qanunluq pasporti bilen iqametlik turuwatqan balilar. Bezilirining iqamiti yoq balilar bolsa, bezide mektepning ismi chiqquche saqlaydighan balilar bar, ismi chiqqandin kéyinla derhal iqametke bash uridu. Shunga, belkim bu melumat xata bolushi mumkin.
Muxbir: u bu yerde yighiwalghan balilarning hemmisi oqushqa kelgen balilar denge?

Uyghur oqughuchi: he'e, shundaq. Bu yerdiki köpinche balilar shu. Bu yerde néme ish bar deysiz aka. Bu yerde turuwatqan balilarning héch bir siyasiy ish bilen alaqisi yoq. Meyli qaysimiz bolayli, biz héch bir siyasiy ishqa arilashmaymiz. Uning üstige bu yerde bir siyasiy ishmu yoq. Kelgenlerning hemmisi shu oqusaq, bilim alsaq, til ögensek, dégen gepla bar. Bashqa néme bar, bilisiz bu ereb dölitide. Ezherning pütün dunyagha dangqi bar. Bu yerge kéliwatqan balilarning hemmisi oqush, depla kélidu, asasi jehettin bashqa niyet yoq bularda. Biz 3 adem bir yerge kélip qalsaqmu biz hergiz siyasiy gepni qilip qalmaymiz. Meyli yéqinda bolsun, meyli yiraqta biz siyasiygha héch arilashmaymiz. Chünki, bizning meqsitimiz oqush.

Misir hökümitidiki bezi emeldarlar Uyghurlarni tutqun qilish mesilisige gheyriy resmiy ipade bildürüp, buni qanunluq resmiyet mesilisige baghlap chüshendürgen bolsimu, biraq buninggha hazirgha qeder resmiy chüshenche bérip baqmidi.

Radiyomizning muxbiri seyshenbe küni misirning washin'gtondiki elchixanisigha téléfon qilghan bolsimu, biraq elchixanining bir yardemchi axbarat emeldari özining bu mesilige jawab bérishke hoquqluq emeslikini ilgiri sürüp so'aligha jawab bérishni ret qilghan.