Misirda tutqun qilin'ghan Uyghur oqughuchilar misir istixbarat organlirigha ötküzüp bérilgen

Muxbirimiz erkin
2017.07.18
misirdiki-uyghur-oqughuchi.jpg Misirdiki Uyghur oqughuchilar tutqun qiliniwatqan neq meydanning biri. 2017-Yili 5-iyul.
Social Media

Misir amanliq da'irilirining misir paytexti qahirediki 5 saqchi ponkitining qamaqxanisida tutup turuluwatqan barliq Uyghurlarni düshenbe küni bashqa jaygha yötkep ketkenliki ashkarilandi.

Misirdiki weziyettin xewerdar kishilerning ashkarilishiche, qahirediki nözhe, salam, misir jedid, ayn-shems we qahire 7‏-rayonning 1‏-saqchixanisidiki Uyghurlarning hemmisini misir istixbarat idarisi ötküzüwélip, bashqa jaygha yötkigen.

Ularni néme üchün misir istixbarat orgini ötküzüwalghanliqi, ularning qaysi jaygha we néme meqset bilen yötkep kétilgenliki melum emes. Tutqunlarni misir istixbarat orginining yötkep kétishi netijiside oqughuchilarning adwokatining ular bilen bolghan alaqisi üzülgen.

Misirda turushluq weziyettin xewerdar bir Uyghurning bildürüshiche, uninggha tünügün qahirening nözhe saqchixanisidiki 10 Uyghurlarning yötkep kétilgenlik xewiri kelgen.

Oqughuchi: ‏-aqsham barghantuq saqchixanigha. Men nechche künning yaghi mashinida aylinip, 14 saqchixanigha barghantim, balilarning bar-yoqluqini igiley dep. Eng axirida bizning balilardin ilgiri-kéyin 50 ke yéqin balining ismi we bar yérini tapqantim. Tünügün bir saqchixanigha bérip, balilar bilen körüshüp bolghanning yaghi saqchixana mudir méni chaqirdi, ishxanigha kirseng dep. Ishxanigha kirdim, paranglashtim. Paranglashsam, siler xatirjem bolunglar, tashqi ishlar ministirliqi bilen xitayning tashqi ishlar ministirliqi sözleshken. Bizning misir hökümiti qobul qilmay, yolgha sélish bolup qalsa bularni xitaydin bashqa jaylargha yolgha salimiz, dep shu gepni qiliwatidu. Xatirjem bolunglar, biz hazirghiche bir ademnimu yolgha sélip baqmiduq, dep shundaq dédi, saqchixanining bashliqi. Shuning bilen balilar sa'et 2 de téléfon qiliptu manga, bizni xitaygha yolgha séliwétimiz, dep qolimizgha koyza séliwatidu dep. Bu néme geptu dep derhal adwokatqa téléfon qildim. Téléfon qilsam, men téléfon qilip soray dédi. Sorisa u yerdiki saqchilarmu bilmeydiken, shu junggo konsuligha apirip resimge chüshidighan bir ishlar barken, dégen xewer keptu. Shuning bilen adwokat bash saqchigha téléfon qilip baqsang dédi. Maqul dep, bash saqchigha téléfon qilsam, bash saqchi héchqandaq ish yoq, bularni bashqa jaygha yötkep ekitidu, dep shundaq dédi.

Muxbir: ‏-siz baya éytqan qahirediki u nüzhe dégen saqchi ponkitida turuwatqan qanche bala bar idi?

Oqughuchi: ‏-on Uyghur bar idi. Yene bir saqchixana bar idi, u yerde 16 bala bar idi. 16 Bala isimlirini bériptu, lékin qorqup beziler ismini toghra bermeptu. Xata isim chiqarghanla bar. Misir jedid dep yene bir saqchixana bar, u yerde 120 dek bala bar, uningdin kéyin ayin shems dep yene bir saqchixana bar, u yerde 10 dek bala bar. Uningdin kéyin mawu 7‏-rayon saqchixanisidimu balilar bar. Salam saqchixanisi dégen yerde bar. Hemmisini yighsaq shu 40 nechche bala bolidiken. Méning qolumda 40 tek bala bar.

Muxbir: ‏-hazir bularni nege élip ketkenliki melum emes?

Oqughuchi: ‏-he'e, melum emes. Uningdin kéyin mawu iskendiriye ayrodromidiki balilarni qayturup ekeldi, dewatatti. Lékin ekelgen-ekelmigenlikidin éniq xewer tapalmaywatimiz. Shi ayrodromigha ekélimiz deptiken. Nüzhediki balilar manga, xitay konsuligha apirip shu yerdin yolgha séliwétidiken dégen. Emma adwokatning déyishiche, uninggha nechche xil gepni qiptu. Biri, yötkiwettuq deptu. Biri, konsulxanigha élip mangduq deptu. Hazir bu ishni héchqandaq adem bilmeydiken. Aliksandriyedin élip kelgenlerni rast ekeldimu-ekelmidimu uningghimu éniq xewer yoq. Emma, balilar bizge téléfon qildi. U yerdiki 16 balini 8 din, 8 din élip mangdi dep.

Misirdiki weziyettin xewerdar mezkur oqughuchi bu xewerni bizge tünügün yetküzgen idi. U bügün bizge yuqiriqi Uyghurlarni misir istixbarat orginining élip ketkenlikini, biraq ularni qeyerde tutup turuwatqanliqi melum emeslikini bildürdi.

Oqughuchi: ‏-emdi aka, hazir pütün saqchixanidiki balilarni mushu (misir) istixbarat merkizige toplaptu. Etigenningyaqi shularni anglidim. Uyaq-buyaqqa méngip, körüshidighan ademler bilen körishiwatimiz. Adwokatlirimiz, aqiwiti yaxshi bolar dep oylawatidu. Xatirjem bolunglar, bir yerge yighqanlirining özi yaxshi xewer bolup qalar. Xitaygha yolgha séliwetti dégen geplerning asasi yoqtu. Biraq, bunimu yoq dégili bolmaydu. Ishqilip qandaqliki bolsa, tedbir élip qoyushimiz kérek dep shu geplerni qildi manga.

Muxbir: ‏-u tonush ‏-bilish saqchiliringiz bilen körüshtingizmu? bu geplerning rast ‏-yalghanliqini sorap?

Oqughuchi: ‏-he'e, körüshüwatimiz. Ular shu adwokatqa téléfon qilip, adwokat arqiliq men bilen körüshüwatidu.

Muxbir: ‏-Uyghur balilarni qaysi istixbarat orgini yighiwaldi. Dölet yaki saqchi istixbaratimu? ularni ashu qahirediki merkizige yighiwaptimu? éniqmiken shu yerge yighiwalghini?

Oqughuchi: ‏-dölet istixbarat orgini. Shu merkezge, ashu yerge yighiwalghini éniqraqken. Chünki, tutush buyruqini bergenler shularken. Ular özi tutup, saqchixanilarning tutup turushigha bergen. Andin kéyin saqchixanilardin toplap élip ketken. 4-5 Saqchixana bar idi. Hemmisini shu yerge yighiwalghan idi. Ularni nege yighiwalghanliqidin éniq melumatimiz yoq. Bezi melumatlarda shu istixbarat merkizining némisige toplaghliq dep xewer keldi. Emma, rastmu-yalghanmu bilmiduq. Adwokatning déyishiche, tutushqa buyruqni shular bergendin kéyin, shular özliri yene toplap, qandaq qilishni oylishiwatqan bolushi mumkin. Eger yolgha séliwétish bolup qalsa, ularning pasportlirini telep qilatti deydu. Pasportlirini bermigen balilarmu bar emesmu, chünki bezi balilarning pasportini qoligha tapshurup bermiduq emesmu, qoligha tapshurup bérip qalsaq, yolgha séliwétish éhtimalliqi jiqraq dep, pasportini apirip bermigentuq biz balilarning.

Misir qamaqxaniliridiki Uyghur oqughuchilarni misir istixbarat orginining élip kétishi derhal kishilik hoquq teshkilatlirining diqqitini qozghidi. Xelq'ara kechürüm teshkilatining misir ishlirigha mes'ul xadimi hüseyin bayün, buni “Yamanliqning béshariti” dep körsetti.

U mundaq deydu: “Bu bir yamanliqning béshariti. Chünki, bu xitay hökümitining misir da'irilirige éghir bésim ishletkenlikining signali. Misirning burun heriketliridin qarighanda u bu xil weqelerni héchqachan yaxshi bir terep qilmighan. Eger bu rast bolsa, bu yaxshiliqning béshariti emes. Ularni xitaygha ötküzüp bérish éhtimalliqi mewjut. Misir hökümiti hazirgha qeder bu ishqa gheyriy resmiy ipade bildürüp keldi. Misir xelq'ara musapirlar ehdinamisige imza qoyghan dölet bolsimu, biraq misir ichki ishlar ministirliqining bir emeldari, misir hökümiti ularning qanuni ehwalini közdin kechüridighanliqini we ularni shuninggha qarap yolgha salidighanliqini ipadiligen. Xelq'ara qanunda misir xitaygha qayturulsa hayati tehditke uchraydighan kishilerni qaytursa bolmaydu. Chünki, xitaygha qayturulghan bezi oqughuchilarning 15 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi bizge melum.”

Hüseyin bayünning bildürüshiche, ularni hazir endishige séliwatqan mesile, misir hökümitining Uyghur oqughuchilarni néme üchün tutqun qilghanliqi, tutqunlarning ehwalining ochuq-ashkara emesliki iken.

U: “Ularning ehwali bek nachar. Misir da'iriliri ezher uniwérsitétida oquwatqan Uyghur oqughuchilarni yighiwélishqa bashlighandin buyan, 150 din 220 giche Uyghur tutqun qilin'ghan. Ularning ichidiki 12 din 23 kiche Uyghur qolgha élin'ghan. Bu yerdiki eng chong mesile, misir hökümiti tutqunlar toghrisida ochuq-ashkara bolmidi. Adwokatlarning tutqun qilin'ghan oqughuchilar bilen alaqe qilishigha yol qoyulmidi. Hökümet bu oqughuchilar qeyerde, ularning teqdiri qandaq bolidu, ular xitaygha mejburiy qayturulamdu yaki bunchilik oqughuchi némige asasen tutqun qilindi dégen so'allargha jawab bermidi. Misir bilen xitayning tutqunlarning kishilik hoquqigha xilapliq qilish kechmishidin qarighanda, bu ehwal heqiqeten kishini ensiritidu” dédi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.